Deyimlerimizin yapısal özellikleri

Abstract

ÖZET DEYİMLERİMİZİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ Sadet MALTEPE Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Anabilim Dalı (Yüksek Lisans Tezi/ Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Sabiha GEMİCİ) Balıkesir,1997 Deyimlerimiz, bu güne kadar yapılan çalışmalarla daha çok anlamlan ön plana çıkartılarak incelenmiştir. Bir dilin iç yapışım da yansıtan deyimler, anlamlan ve biçimleriyle bir bütün olarak araştırılması gereken sözlerdir. Bu nedenle bu çalışmada deyimlerdeki özlü anlamların hangi biçimlerle oluştuğu incelenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Ömer Asım Aksoy'un Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 'nün dördüncü baskısının A maddesindeki deyimlerin ilk önce fişleme metoduyla deyimlik dereceleri üzerinde durulmadan yalnızca dilbilgisi açısından yapılan belirlenmiş ve I. Bölüm' de sözcük öbeği yapısındaki deyimler başlığı altında; eylemlik öbeği, belirtili ad tamlaması, belirtisiz ad tamlaması, sıfat tamlaması, ortaç öbeği, adlaşmış sıfat, edat öbeği, ikileme (tekrar öbeği) yapısındaki deyimlerin bir çok özelliği alt başlıklarla gösterilmiştir. Bu bölümde özellikle eylemlik öbeği yapısındaki 111deyimler üzerinde durulmuştur. KBölüm'de cümle yapısındaki deyimler; yükleminin cinsine, cümlenin yapışma, bağlanışlarına, kuruluşuna, ve anlamına göre cümle türleri açısından değerlendirilip, çok sayıda alt başlıkla incelenmeye çalışılmıştır. HLBölüm'de ise ilk iki bölüme de girmeyen deyimler yapısal olarak adı konulmayan deyimler başlığı altında incelenmiştir. Bu üç bölümde sunulan özelliklerin ayrıca çizelgeler bölümünde frekans ve yüzdeleri de verilerek sayısal dökümleri gösterilmiştir. Çalışma çizelgelerden de yararlanılarak oluşturulan sonuç bölümüyle son bulmaktadır. iv

ABSTRACT THE STRUCTURAL FEATURES of the IDIOMS Sadet MALTEPE Balıkesir University, Institute of Social Science Department of Turkish Language and Literature (M.ScThesis/ Supervizön Assis.Prof.Dr. Sabiha GEMİCİ) Balıkesir,TURKEY,1997 Idioms have been examined more frequently by giving emphasis on their meanings in the studies that have been done up to now. Idioms are the speeches that reflect also the interior structure of a language and should be investigated as a whole with their meanings and forms. Therefore, in this study the forms by which these substantial meanings in idioms are created were attempted to examine. For this propose, the idioms in the paragraph `A` of the fourth edition of the Dictionary of Proverbs and Idioms by Mr. Ömer Asım Aksor were first structurally determined in regard with their grammar using the indexing method, and then in Parti under the title of `Idioms with a Word Group Structure`, many of the features of the idioms in the following structures were depicted with subtitle: group of infinitive, group of possessions, group of determinant noun, group ofnondeterminant noun, group of adjective, group of participle, nominalized adjective, group of preposition, reduplication. Li this part, especially the group of infinitive which have the most idioms in number were focused. In the 2nd Part, the idioms with a sentence structure were tried to evaluate and to examine with many subtitles in regard to the sentence types, according to their predicate types, structures, conjunctions, constructions and meanings. In Part IE, the idioms which were not included in the first two parts were examined under the title of `Idioms which are not given name structurally.` An enumeration of the features presented in these three parts were also demonstrated by giving the frequencies and percentages of them in the part of charts. The study with the conclusion part which is formed by at the same time benefiting from the charts. VI