İngiltere`nin Musul Vilayeti`nde Kürt Devleti Projesi (1918-1919)

Abstract

ÖZET İngiltere'nin Musul Vilayeti 'ndeki petrol eksenli Kürt Devleti Projesi, XX. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkmıştı. İngiltere, Mondros Mütarekesi 'nin hükümlerine uyarak Musul Vilayeti 'ni işgal ettikten sonra Osmanlı Devleti 'nin idaresi altında bulunmaktan hoşlanmayan feodal nitelikli bir takım yan göçebe Kürt aşiretleriyle işbirliği yapmıştı. İngilizler, baskı ve çeşitli vaadlerle (para, unvan, rütbe, silah, cephane vs.) kandırıp elde etmek için siyasi subayları vasıtasıyla yoğun bir propagandaya başvurdu. Bu propagandalarda başarılı olan İngiltere, aşiret konfederasyonu yapısındaki bağımsız Kürt Devleti 'ni, bölgenin en büyük ve en nüfuzlu aşiret liderlerinden biri olan Şeyh Mahmud'a kurdurdu. Bağımsız bir devlet için gerekli olan bayrak, para, pul, asker vs. şekli unsurlar oluşturuldu. Her Kürt aşiret ağasına nüfuzuna göre idare edebileceği bir toprak parçası verildi. Şeyh Mahmud'un Anadolu, Suriye, ve İran'ı kapsayan `Büyük Kürdistan` hayali, onu İngilizlerle karşı karşıya getirdi. Şeyh Mahmud, müttefiki aşiretlerle birlikte İngiltere'ye isyan etti. Son isyan hareketinde başarısız olup yakalandı ve idam cezasına çaptırıldı. İngiltere, Şeyh Mahmud'un idam cezasının doğuracağı sıkıntıları görüp, onu, Hindistan'a sürgüne gönderdi. İngiltere Şeyh Mahmud'un yerine Seyyid Taha ve Simko alternatiflerini denemiş ama başarılı olamamıştı. Çünkü Seyyid Taha ve Simko, İngiltere'nin kendilerine çizdiği sınırlan aşmıştı. İngiltere, Kürt aşiretlerinin genel kabulünü gören bir aşiret lideri başkanlığında kurmayı tasarladığı Kürdistan Devleti Projesi başarılı olamayınca Musul Vilayeti'ni kendi mandası altındaki Irak'la birleştirme karan aldı. İngilizler' in baskı ve zulmünden bıkan Kürt aşiretleri ve bölge ahalisi yaptıklanndan pişman olup yeniden Osmanlı idaresini talep ettiler. Bu çalışma, Musul Vilayeti 'nde Kürt aşiretlerini kontrol etmeye çalışan İngilizlere karşı Osmanlı Devleti 'nin girdiği diplomatik ve askeri mücadeleyi, Osmanlı arşiv belgeleri ve devrin gazete kolleksiyonlan ışığında ortaya koymayı amaçlamaktadır. Anahtar Kelimeler: Kürt Aşiretler,İngiliz Politikası, Ortadoğu, Şeyh Mahmud, Seyyid Taha, Musul iv

ABSTRACT Britain's petroleum-centered Kurdish State project within the province of Mousul dates back to the first quarter of the 20th century. After invading the province of Mousul by complying with the provisions of Mondros Armistice Agreement, Britain had cooperated with certain semi-nomadic Kurdish tribes, which carry federal characteristics and which don't like to be under the domination of the Ottoman Empire. Britain carried out an intensive propaganda through its political officers in order to persuade and win the Kurdish tribes with pressure and various promises, that is, money, title, rank, weapon, ammunition, etc. Britain has been successful in these propagandas and had Sheikh Mahmud, who is was one of the greatest and most powerful tribe leaders in the region, established the independent Kurdish State with the tribe confederation nature. Such formal elements as flag, money, stamp, military, etc. which are necessary for an independent state had been formed. Each Kurdish tribe chief had been given a territory depending on his power so he can administer. Sheikh Mahmud's dream of a 'Great Kurdistan,' covering Anatolia, Syria and Iran, brought him against Britain. Sheikh Mahmud revolted against Britain with his allied tribes. He failed in his latest revolt action and he had been captured and passed sentence of death. Considering the problems to derive from his penalty of death, Britain sent him to India into exile. Britain also tried Seyyid Taha and Simko as alternatives but was incapable of becoming successful because Seyyid Taha and Simko crossed the frontier drawn by Britain for them. When the Kurdistan State project, which it planned to establish under the leadership of a generally-accepted- tribe- chief by Kurdish tribes, failed, decided to connect the province of Mousul with Iraq under its mandate government. Kurdish tribes and the people living in the region became tired of Britain's pressure and oppression and felt remorse for the things they have done; thus, they requested the Ottoman administration. This work aimed at revealing the Ottoman State's diplomatic and military struggle against Britain, which tried to control the Kurdish tribes in the province of Mousul, by the light of the documents of Ottoman archives and the contemporary newspaper collections. Key words: Kurdish Tribes, British Policy, Middle East, Sheikh Mahmud, Seyyid Taha, Mousul