Ethical approaches used by the managers during the judgment of ethical issues: An empirical study

Abstract

Çalışma, yöneticilerin etik ikilemler ile karşılaştıklarında başvurdukları etik karar verme kriterlerini ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel argümanına göre, etik öğeler içeren karar verme sürecinde yöneticiler, etik ikilemenin değerlendirilmesi sırasında, deontoloji, faydacılık, egoism, adalet yaklaşımı ve/veya relativizm (görecelik) yaklaşımlardan herhangi birine ve/veya birilerine göre karar vereceklerdir. Ayrıca, araştırma sırasında yapılan odak grup çalışmaları sonucunda, Türk iş hayatında karşılaşılan ve içerisinde etik öğeler taşıyan 6 kısa hikaye yazılmıştır. Diğer taraftan çalışma, etik ikilemlerin değerlendirilmesi sırasında yakın çalışma arkadaşları, anne ve babanın tutumunun nasıl algılandığı da sorgulamaktadır. Son olarak, demografik değişkenlerden -yaş, cinsiyet eğitim ve çalışma süresinin- etik karar verme sürecinde yararlanılan etik teoriler üzerindeki etkisi incelenmiştir. Araştırma iki aşamada yürütülmüştür: Birinci aşamada yöneticiler ile odak grup çalışmaları düzenlenmiş ve elde edilen sonuçlardan 6 kısa hikaye yazılmıştır. İkinci aşamada ise, demografik değişkenler ve hazırlanan kısa hikâyelerden oluşan anket formları düzenlenmiştir. Anket formunda katılımcılar, hikayelerde betimlenen olayı 7'li Likert tipi ölçeğe göre değerlendirmişlerdir. Çalışmada, Redienbach and Robin (1988; 1990) tarafından geliştirilen `Çok Boyutlu Etik Ölçeği`' nin, Cohen, Part and Sharp (1993)'ın çalışmasında ortaya çıkan uyarlaması kullanılmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre, yöneticiler etik karar verme aşamasında belirgin bir bakış açısının etkisi altında kalmamaktadır. Sonuçlara göre, etik ikilemlerin değerlendirilmesinde katılımcılar, deontoloji, faydacılık ve/veya relativisim (görecelik) yaklaşımlarına göre hareket etmektedirler. Ancak sonuçlar incelendiğinde, deontoloji olarak tanımlanan faktörün (`dile getirilmemiş bir sözü ihlal eder/etmez` ve `yazılı olmayan bir kuralı çiğner/çiğnemez`) en çok tercih edilen yaklaşım olduğu görülmüştür. Diğer taraftan, `etik` olarak değerlendirdikleri ve `ben olsaydım aynısını yapardım` dedikleri tüm durumlarda kendileri için önemli olan kişilerin de aynı şekilde davranacağını belirtmişlerdir. Etik karar verme sürecinde başvurulan teorilerin seçiminde `cinsiyetin` ve `kurumda çalışma süresinin` herhangi etkisinin olmadığı görülmüştür. Ancak, katılımcıların yaşının, seçilen teorilerden relativizm (görecelik) ve faydacılık üzerinde etkili olduğu ortaya çıkmıştır. Diğer bir sonuca göre ise, katılımcıların eğitim seviyesi arttıkça, kısa hikayelerde ki karar vericinin tutumunun, `çoğunluk için en düşük faydayı sağladığı` şeklinde algılandığı tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Etik Kara Verme, Etik, İş Etiği, Etik Yaklaşımlar, Kısa Hikayeler

The study examines the ethical evaluation criteria of managers when they encounter an ethical dilemma in their daily business activities. The main argument of the study is that managers will use one or more of the ethical perspectives –deontology, teleology (utilitarian and egoism), justice and relativism- for judging the ethical issues in any ethical decision that they are faced with. Moreover, the study provides the `ethical dilemma vignettes` that are specific to Turkish business settings. Besides these major aims, the study investigates the perception of the acts' of significant others (peers, mother and father) and the impact of demographics (age, gender, education, and tenure) on the preferred ethical theories by the respondents. The field of the study was designed in two basic steps. In the first part, 6 vignettes whose themes are ethical dilemmas that managers faced during their daily business activities have been conceptualized through focus groups. In the second part of the research, a questionnaire was constituted. The questionnaire was including demographic variables and three different vignettes where respondents were asked to evaluate the scripted situation on a 7 point Likert type scales. For the evaluation of the vignettes the revised version of Redienbach and Robin (1988; 1990)'s `Multi Dimensional Ethics Scale` developed by Cohen, Part and Sharp (1993) was used. The results showed that managers mainly use three different ethical perspectives in their ethical decision making processes. Thus the managers use relativist, utilitarian (teleology) and deontological perspectives in judging the ethical dilemmas. Among these perspectives the factor named as `deontology` and holds the items of `violates/not violates an unwritten contract` and `violates/not violates an unspoken promise` was used more than other two factors during the judgments of ethical issues. Further, the respondents who perceived the act in the vignettes as `ethical` and reported that `I would do the same` also specified that, their significant others including peers, mother, and father would act in the same with the hypothetic decision makers in the vignettes. Finally, the statistics showed that `gender` and `tenure` had no significant effect on any of the ethical theories used by the respondents of the study. However, age had a significant main effect on both relativism and utilitarian. Addition to this, as the education level of the respondents improved (master and doctoral degree holders), they perceived that the acts in the vignettes `lead to the least good for greatest number` of stakeholders. Keywords: Ethical Decision Making, Ethics, Business Ethics, Ethical Perspectives, Vignettes