Gemi adamlarının bilişsel yeteneklerinin durumsal farkındalık açısından modellenmesi

Abstract

Tez çalışmamızın ekseni; Endsley (1995)'in üç-seviyeli durumsal farkındalık modeli temel alınarak, çeşitli nitel ve nicel ölçüm teknikleri ile toplanan birincil verilerden hareketle, gemiadamlarının bilişsel yeterlilikleri ile durumsal farkındalıklarına ilişkin önemli faktörlerin anlaşılması ve bu faktörler arası betimleyici ve nedensel ilişkinlerin açıklanması üzerine kurulmuştur. Araştırmamızın bu eksende yürütülmesinin temel motivasyonu ise ulusal ve uluslararası literatürde, denizcilik alanında emniyetli yönetim sistemi çalışmalarının zayıf yönü olan, gemiadamlarının durumsal farkındalık seviyelerinin anlaşılmasına yönelik uygulamalara katkı sağlamaktır.Araştırmamızın evrenini oluşturan Türk gemiadamlarını temsil etmek üzere tabakalı rastgele örnekleme yaklaşımı kullanılmıştır. Araştırma örneklemimiz; 37 uzakyol kaptanı (33-54 yaş arası), 47 uzakyol birinci zabiti (28-39 yaş arası) ve 56 uzakyol vardiya zabiti (22-31 yaş arası) olmak üzere üç tabakada toplam 140 gemiadamından oluşmaktadır.Araştırmamızda ileri sürülen hipotezlere yönelik verilerin toplanması beş adımda gerçekleştirilmiştir. (1) Gemiadamlarının bilişsel performanslarındaki değişimleri incelemek için ANAM4TM bilgisayar tabanlı nöropsikolojik değerlendirme testleri kullanılmıştır. (2) Gemiadamlarının seyir operasyonu sırasında çatışmayı önlemeye yönelik durumsal farkındalıklarını değerlendirmek için SAGAT sorgu tekniğine yer verilmiştir (3) Gemiadamlarının seyir performanslarını değerlendirmek için, COLREGs `Kural 15` (Aykırı geçiş) seyir performansı değerlendirme formu tasarlanan simülasyona uygun hale getirilmiştir. (4) Gemiadamlarının seyir operasyonu sırasındaki durumsal farkındalıklarını subjektif açıdan değerlendirmek için SART çok boyutlu durumsal farkındalık ölçüm tekniği kullanılmıştır. (5) Seyir operasyonu süresince gemiadamlarının algıladıkları iş yükünü incelemek için ise NASA-TLX zihinsel iş yükü değerlendirme yaklaşımından faydalanılmıştır. Son olarak, ileri sürülen ölçüm modelinin elde edilen veriler tarafından desteklenip desteklenmediği yapısal eşitlik modellemesi (YEM) yaklaşımı kullanılarak test edilmiştir.

This dissertation aimed to contribute to the understanding of the situational awareness levels of seafarers, which is the weakness of the safety management system studies conducted under the human factor researches in maritime domain. In this sense, based on the three-level situational awareness model of Endsley (1995c), the descriptive and causal relations between the cognitive abilities and the situational awareness levels of the seafarers have been investigated by using primary data obtained with various qualitative and quantitative measurement techniques.Stratified random sampling approach was used to represent the Turkish seafarers who constitute the universe of study. Research sample consists of 140 seafarers in three strata: 37 oceangoing masters (aged from 33 to 54), 47 oceangoing chief officers (aged from 28 to 39) and oceangoing watchkeeping officers (aged from 22 to 31).The collection of qualitative and quantitative data for hypotheses was provided in five steps. (1) ANAM4TM computer based neuropsychological assessment tests were used to examine changes in cognitive performance of seafarers. (2) The SAGAT query technique was used to assess situational awareness levels of seafarers during a voyage. (3) the COLREGs `Rule 15` navigational performance evaluation form was used to evaluate the navigational performance of seafarers. (4) The SART multidimensional situational awareness measurement technique was used to assess subjective situational awareness of seafarers. (5) The NASA-TLX mental workload assessment scale was used to examine the perceived workload of seafarers during a voyage. Finally, structural equation modelling (SEM) approach was used to test whether the proposed measurement model is supported by the obtained data.