Doğal karar verme yetisinin belirleyicileri

Abstract

Doğal Karar Verme mekanizmalarının zaman kısıtlamalarının ve stresin oldukça yoğun ve dinamik ortamlarda tutarlı karar veren kişilerin ortak özelliği olduğu ve deneyimle geliştiği ilgili literatüde bildirilmiştir. Ancak son 20 yıla kadar karar verme davranışını inceleyen çoğu araştırma rasyonel karar verme mekanizmaları üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu doktora tezinin temel hipotezi deneyimli alan profesyonellerinin karar alırken deneyimsiz alan profesyonellerine göre sıklıkla Doğal Karar Verme mekanizmalarını kullanacağı yönündedir. Ek olarak kişilik özelliklerinin düşünme stilleri üzerinde etkisi olacağı öngörülmektedir.Bu amaçla 2018 yılında Türkiye'de yaşayan ve çocuklarla çalışan, üniversitelerin Psikoloji, Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik, Sosyoloji, Eğitim Bilimleri, Felsefe ve Sosyal Hizmet Uzmanlığı bölümünden mezun; Adalet, Sağlık, İçişleri ve Milli Eğitim Bakanlığında görev yapan 188 alan profesyonelinden veriler toplanmıştır. Verilerin toplanması için Kişisel Bilgi Formu, Durumluluk Anksiyete Değerlendirme Ölçeği (STAI-X), Algılanan Stres Ölçeği, Temel Empati Ölçeği, Rasyonel-Yaşantısal Düşünme Stilleri Ölçeği, Çocukluk Çağı Ruhsal Travma Ölçeği ve üç adet Senaryo Metni kullanılmıştır. Ayrıca kontrol grubu olarak seçilmiş 36 alan dışı katılımcıya da aynı senaryolar verilmiş ve karşılaştırılmıştır.Verilerin analizinde SPSS 24 programı kullanılmıştır. Normallik testleri sonrası, katılımcıların karar verme mekanizmaları ile isabetli yanıtları arasındaki ilişkinin belirlenmesi için Spearman Korelasyon Analizi kullanılmıştır. Karşılaştırma yöntemleri kategorik değişkenler için çapraz tablolar kullanılmış, aralarındaki ilişkinin saptanması için Ki-Kare testi uygulanmıştır. İki seviyeli demografik özelliklerin düşünme stilleri ile olan ilişkisini belirlemek için Mann-Whitney U testi, ikiden fazla seviyeye sahip kategorik değişkenlerle düşünme stillerinin ilişkisinin belirlenmesi için ise Kruskal-Wallis testi uygulanmıştır. Karar verme mekanizmaları ve bireysel faktörler arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla Spearman Korelasyon Analizi uygulanmıştır. Araştırma sonuçları, kontrol ve araştırma grubundaki katılımcıların isabetli yanıtları arasında anlamlı bir fark olduğunu ortaya çıkarmıştır. Sezgisel düşünme stilinin yaştan ve mesleki deneyimden etkilendiğini ortaya çıkarmıştır. Kişilerin isabetli yanıtlarının yine yaştan ve mesleki deneyimden etkilendiği görülmüş ancak düşünme stilleri ile isabetli yanıtlar arasında herhangi bir korelasyon bulunanmamıştır. Ek olarak, rasyonel ve sezgisel düşünme stillerinin empati seviyesinden, rasyonel düşünme seviyesinin ayrıca stresten etkilendiği de belirlenmiştir.

It has been reported in the related literature that natural decision-making mechanisms are developed with experience and common characteristics of those who make consistent decisions in an extreme and dynamic environment with time constraints and stress. However, most researches that have analyzed decision-making behavior for the last 20 years have focused on rational decision-making mechanisms. The main hypothesis of this dissertation is that experienced field professionals will often use Natural Decision-Making mechanisms to make decisions compared to inexperienced field professionals. In addition, it is predicted that personality traits will have an impact on thinking styles. For this purpose, data collected from 188 field professionals living and working with children in Turkey in 2018. They were graduated from Psychology, Counseling, Sociology, Education Sciences, the Philosophy and Social Services Departments of Universities. Also data collected from 36 non-field participants for comparasion. Personal Information Form, State-Trait Anxiety Inventory (STAI-X), Perceived Stress Scale, Basic Empathy Scale, Rational-Experiential Thinking Styles Inventory, Childhood Psychological Trauma Scale and Scenarios were used for data collection. SPSS 24 program was used to analyze the data. After normality tests, Spearman Correlation Analysis was used to determine the relationship between the decision-making mechanisms and accurate responses. Cross-tables were used for categorical variables and Chi-Square test was used to determine the relationship. Mann-Whitney U test was used to determine the relationship between two-level demographic characteristics and thinking styles. Kruskal-Wallis tests were used to determine the relationship between three or more independent groups and thinking styles. Spearman Correlation Analysis was applied to determine the relationship between decision-making mechanisms and personality traits.The results of the study revealed that there was a significant difference between the accurate response of the participants in the control and research groups. Data analyses revealed intuitive thinking style was affected by age and professional experience. Accurate responses of field professionals were also affected by age and professional experience, but no correlation was found between thinking styles and accurate responses. In addition, it was determined that the rational and intuitive thinking styles were affected from the level of empathy and the level of rational thinking was also affected by stress.