II. Abdülhamid Döneminde Anadolu`da meydana gelen Ermeni isyanlarında Amerikan misyoner okullarının rolü

Abstract

Protestanlık, ABD'nin hem kendi kıtası içinde gelişip büyümesinde hem de XIX. yüzyılda dünyada meydana gelen emperyalist paylaşımdan payını almasında büyük rol oynamıştır. Amerika'da Din alanında meydana gelen dört büyük uyanış (Awakenings) sonrasında kurulan misyoner örgütler Protestanlığı ve Amerikan hegemonyasını bütün kıtaya yaymış ve Amerika'nın izolasyon politikası olan Monroe Doktrini'ni zedelemeden Amerika'nın dışa açılımını sağlayarak dönemin emperyalist güçlerinin yanında yer almasını sağlamıştır.1810 yılında kurulan Amerikan Board misyoner örgütü (American Board of Commisioners for Foreign Missions) Protestanlığı tüm dünyaya yayma fikriyle yola çıkarak Osmanlı topraklarını Osmanlı topraklarını faaliyet alanı içine almıştır. Asıl amacı, bu kutsal topraklarda Hıristiyanlığı yaymak ve Osmanlı Devletinin paylaşımında diğer emperyalist devletler gibi ABD'nin de söz sahibi olmasını sağlamaktır. Amerikan Board, 1819 yılında gönderdiği misyonerleri ile Osmanlı topraklarını araştırmış ve kendileri için uygun bir giriş kapısı aramışlardır. 1830 yılından itibaren gerçek misyonerlik faaliyetlerine Ermeni azınlığı hedef alarak başlamışlardır. Protestanlığın, İmparatorluğun her tarafına dağılmış olan bu azınlıklar arasında yayılması, zamanla ABD'nin elini güçlendirmiş ve Osmanlı Devleti'nin iç işlerine müdahaleler başlamıştır.İlk dönemde, dini telkinlerin, amaca ulaşmada yetersiz kalması nedeniyle Amerikan Board misyonerleri eğitim, sağlık ve basım yayın alanına daha fazla önem vermişlerdir. Böylelikle Anadolu, Amerikan Board tarafından misyon bölgelerine, istasyonlara ve hatta uç istasyonlara ayrılarak daha çok Ermenilerin sıklıkla yaşadığı yerlerde sistemli bir misyonerlik çalışması başlatıldı. Amacında, Ermenileri Osmanlı Devleti'nden kopartmak ve bu zengin topraklarda Ermenileri kullanarak Amerikan hegemonyasını kurmak olan Amerikan Board misyonerleri, Ermeni toplumunun Amerikan yaşam tarzını benimsemesini ve milliyetçilik duygularıyla beslenmesine neden olmuştur.Amerikan müesseslerinin Anadolu'nun her yerine yayılması, beraberinde Amerikan konsolosluklarının da bu müesseslerinin korunması amacıyla aynı bölgelerde açılmasına fırsat vermiştir. Konsolosluklar vasıtasıyla ABD'nin etkisi daha fazla hissedilmiş ve Ermenilerin ABD'ye göçü önemli ölçüde hızlanmıştır. Bu göç, Ermeni Meselesinin ABD'ye taşınmasına neden olarak Ermenilerin ABD'de örgütlenmelerine ve Osmanlı aleyhine kampanyalar düzenlenip Amerikan kamuoyunun Osmanlı Devleti hakkındaki düşüncesini kötü yönde etkilemiştir.Amerikan Board, Ermeniler için yapılan bu faaliyetlerin tam anlamıyla sonuca ulaşması için Ermenilerin isyan etmesi gerektiğini belirterek Yunan ve Bulgar isyanları sonucu kurulan bağımsız devletleri örnek göstermiştir. Berlin Antlaşmasının Ermeniler için hazırlanan maddesinin uygulanmadığının protesto eden Ermeniler, Anadolu'nun birçok yerinde isyan ederek, kendilerine Amerikan misyonerleri tarafından ezberletilen planı uygulamaya koymuşlardır. Çalışmamızda bu planın hazırlanış safhasını inceleyeceğiz.

Protestantism had played a big role both for the U.S. to grow and develop within its own continent and getting a share from the imperialist countries? sharing out the World that took place in 19th century. At America, many missionary organizations were established after the four great awakenings (Awakenings) in the field of religion. These missionary organizations had scattered Protestantism and American hegemony to whole America continent and also without giving a damage to Monroe Doctrine, they had paved the way for U.S. to expand all over the world and to be at near the European imperialist powers.In 1810, The American Board (American Board of Commissioners for Foreign Missions) missionary organization was founded wit the idea to spread Protestantism to all over the world and put the Ottoman soils in its activity field. Its main goal was spreading Christianity in this holy land and to have a voice when these soils would be shared among European imperialist powers. American Board, in the year of 1819, had sent missionaries to this country for searching the structure of the community and also to look for an entry gate to influence in it. From 1830, American Board had started its real missionary activity on Armenian minority. Protestantism? scatting among the Armenians, who lived almost every part of empire, caused to U.S to strengthen its hand when it needs to interfere in internal affairs of Ottoman Empire.In the first period, religious indoctrination became inadequate to reach the aim of American Board, thus the missionaries started to give importance to education, health, publishing and printing fields. American Board had widened its activities with divining Anatolia three missions, later mission compounds were established in Armenian intensively living places. American Board missionaries had affected Armenians to choose American life style and fed up with nationalist feelings. With these aims the missionaries wanted to separate the Armenians from Ottoman and increase the American hegemony in these lands.American?s institutions dispersed all over Anatolia and this gave a reason to American Consulates to be opened at near these institutions for protecting them officially. With these consulates the influence of America was felt much more than before in the area. This situation also accelerated and helped to Armenians to immigrate to America. Armenian immigration from Ottoman to America took this Armenian Question with itself and led to the issue of the Armenian organizations in the United States. These Armenian organized campaigns against the Ottoman and could change the American public?s opinion on the negative way for the Ottoman.American Board, for the Armenians to achieve the meaning of these activities as a result, stated that Armenians should rebel against Ottoman and they have to take an example such as Greek and Bulgarian?s independent rebellions. Armenians had put the plans in action because article of the Treaty of Berlin of the application prepared for the Armenians wasn?t carried out by Ottoman. In our study we will examine the preparation of this plan.