Zağnos Paşa`nın Balıkesir`deki vakıfları (16 numaralı Zağnos Paşa Evkaf Defteri transkripsiyonu ve değerlendirilmesi) (h. 1278-m. 1862)

Abstract

Toplumların kalkınması ve ayakta kalması, o topluluk içerisinde yer alan bazı kurumların güçlü olmasına bağlıdır. Selçuklu ve Osmanlı toplumlarının kalkınıp ayakta kalmasını sağlayan böyle kurumların içerisinde etkili olan müessesenin vakıflar olduğu görülmektedir. Var olan bu müesseseler sayesinde, başta din ve eğitim olmak üzere birçok alanda topluma hizmet verilmiş ve bu hizmetlerle, toplumun eğitim, ticari ve sosyal hayatı canlı tutulmaya çalışılmıştır.Toplumlara sağladıkları birçok hizmetle, şehirlerin ön plana çıkmasına aracı olan vakıflarla ilgili olarak yapılan yerel araştırmalar, bazı şehirler açısından oldukça azdır ve Balıkesir de bunlardan birisidir. Bu sebepten dolayı yapılan bu çalışmayla, Zağnos Paşa'nın Balıkesir'deki arazi vakıfları derinlemesine incelenerek, bunların aydınlatılması için bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Balıkesir şehir tarihine vakıf kurumlarının etkisi üzerine yapılan çalışmalara katkıda bulunulmaya çalışılmıştır. Evkaf defterinde yer alan bilgiler dâhilinde, bu arazilerin müstagallât çerçevesi içerisinde değerlendirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.Müstagallât: Kelime olarak, gelir getiren işletmeler demek ise de, terim olarak, tarım, ağaç dikme ve benzeri tasarruflarla kendisinden istifade edilen araziye denilir. Bağlar, bahçeler, maden ocakları ve tarım arazileri bu grupta yer alır. Bu araziler gelir getiren cinsinden olduğu için gelirler sayesinde eldeki toprakların genişlediği anlaşılmaktadır. Çünkü 1462 Zağnos Paşa Vakfiyesi'ne göre Balıkesir'de Zağnos Paşa'nın vakıf köyleri: Çağış, Atköy, Paşaköy, Türkeri, Zenciriye ise de, 1862 Evkaf Defteri'ne göre bunlara, Mendehora (Balıklı), Halalca, Çitnehor (Büyük Bostancı), Atnos (Ovaköy), Aslıhan Köyü, Aslıhantepeciği Köyü, Alaca Mescid Arazisi, Paşa Sultan Arazisi yerlerinin de dâhil edildiği görülmektedir.Ortaya koyulan bu bilgiler ışığında, yukarıdaki arazilerin özellikleri, arazilerden kimlerin tasarruf ettiği ve bu arazilerin dönüm cinsinden değerinin ne olduğu anlaşılacaktır. Bu bilgilerden oluşan çalışmamızda, tamamı vakıf kayıtlarından oluşan 16 Numaralı Zağnos Paşa Evkaf Defteri'nin transkripsiyonuna da yer verilmiştir. Bu amaçla, bu alanda çalışma yapan araştırmacıların, vermiş olduğumuz bilgilere ulaşmalarında kolaylık sağlamış olduğumuzu düşünmekteyiz.Anahtar Kelimeler: Vakıf, Zağnos Paşa, Balıkesir, Evkaf Kaydı, Müstagallât, Vakfiye.

Survival and development of societies rely on the strength of some institutions within that community. We see that, among such institutions that insure the survival development of Ottoman and Saljuk societies it was Waqf organizations that were effective.Thanks to the existence of these instutions, many services in different fields and primarily religion and education services were provided to the society so that social, commercial and educational life of the society could be kept alive.Local studies on waqfs that helped cities come into prominence through many services they provided are insufficient when it comes to some cities and one of these cities is Balikesir. Owing to this reason, this study aims to uncover these issues by studying land Waqfs of Zagnos Pasha thoroughly. Another objective of this study was to contribute to the studies on the influence of these Waqfs over the history of Balikesir. When considered along with the information found on Ewqaf logs we understand that these lands need to be evaluated within the framework of mustegillat.Mustagallat: As a basic word it means operations that provide income yet as a term it is used for lands that are utilized for farming, planting trees and such use. Vineyards, gardens, mines and farming lands are located in this group. As these lands provide income, it is seen that currently owned lands expand thanks to the income. According to the 1462 Zagnos Pasha Waqf, Zagnos Pasha?s Waqf villages are as written below: Cagis, Atkoy, Pasakoy, Turkeri and Zenciriye. Yet, Ewqaf Logs of 1862 indicate that Mendehora (Balikli), Halalca, Citnehor (Buyuk Bostanci), Atnos (Ovakoy), Aslihan Village, Aslihantepecigi Village, Alaca Mescid Lands, Pasha Sultan Field were added to the Waqfh.In the light of the information that we uncovered features of the lands provided above, those who utilized these lands and size of these lands will be clear. The data that forms the essence of our study can be found on the transcription of Zagnos Pasha Ewqaf log 16 that consists totally of Waqf logs. We suppose that we made it easier for people who study on this field to locate and obtain information we provided.Keywords: Waqfs, Zagnos Pasha, Balikesir, Ewqaf Log, Mustagallat, Waqfiye.