17. yüzyıl başında Osmanlı ilmiye sistemi: Nuruosmaniye Kütüphanesi 4569/5 numaralı Ruznâmçe Defterinin transkripsiyonu ve tahlili

Abstract

Bu çalışma kapsamında Nuruosmaniye Kütüphanesi Müteferrik Kısmı 4569/5 numarada kayıtlı bulunan Kadıaskerlik ruznâmçe defterinin transkripsiyonu yapılarak elde edilen veriler ışığında XVII. yüzyılın başında Osmanlı ilmiye sistemi irdelenmiştir. Hazırlanan grafikler ve tablolar, Rumeli bölgesinde kadıların ve müderrislerin istihdamını, azlini, terakkîlerini, rütbede ve mekanda hareketini bütüncül bir şekilde değerlendirmeyi sağlamıştır. Çalışma beş ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışma konusu defter hakkında ayrıntılı bir inceleme yapılmış, şekil ve muhteva açısından değerlendirilmiştir. Birinci bölümde, `İlmiye Sisteminde İstihdam` başlığı altında ilmiye mensuplarının müddet-i örfiyyesi (görev süresi) ile görevsiz kaldıkları infisâl dönemi defterden alınan örneklerle incelenmiştir. İkinci bölümde, ilmiye mensuplarının mansıba atanma biçimleri ve üçüncü bölümde mansıbtan ayrılış biçimleri incelenmiştir. Dördüncü bölüm, kadıların ve müderrislerin rütbeler arası hareketine ve terakkîlerine ayrılmıştır. Beşinci bölümde ise ilmiye mensuplarının Rumeli bölgesinde kadılıklar ve medreseler arası hareketi tablolarla incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Ruznâmçe, İlmiye Sistemi, Rumeli Bölgesi, İlmiye Sisteminde İstihdam, İlmiye Sisteminde Hareket, Kadı, Müderris.

In this study, a Kadıasker Ruznâmçe Register found in Nuruosmaniye Library's Müteferrik section number 4569/5 is transcribed into modern alphabet. In the light of the information extracted from the register, we tried to understand the Ottoman İlmiye System in the 17th century. Graphics and tables enabled us to fully understand the appointment, dismissal, promotion, and rotation of judges and teachers. The study is composed of five chapters. In the Introdution, we examined the ruznâmçe register in detail, and gave information about its style and content. In the first chapter, we tried to understand the employment (müddet-i örfiyye) and unemployment (infisâl) periods of ilmiye cadres using the examples from the registers. The second chapter is devoted to the explanation of appointment procedure, and the third chapter to the dismissal procedure. The forth chapter provides information on the promotion in ranks and increase in wages. In the fifth chapter, the rotation of judges and teachers in Rumelia was scrutinized by detailed tables. Key Words: Ruznâmçe, İlmiye System, Rumelia, Appointment, Rotation, Kadı, Müderris