İbn Sina`da şartlı kıyaslar

Abstract

Şartlı kıyaslar antik dönemden modern felsefenin başlangıcına değin mantık ile ilgilenmiş olan neredeyse tüm düşünürlerce üzerine çalışmaların yapılmış olduğu önemli konulardan birisi olmuştur. İlk örnekleri Aristoteles'in eserlerinde görülmesine karşın asıl etkisi ve önemi sonrasında gelen filozofların çalışmalarında ortaya çıkmıştır. Şartlı kıyaslara ilişkin en kapsamlı incelemeleri yapan düşünürlerin başında da hiç şüphesiz İbn Sina (ö.1037) gelmektedir. İbn Sina gerek kendisinden önce yazılmış eserleri son derece iyi bir biçimde tahkik etmesi gerekse de daha önce ortaya konmamış fikirleri sunmasıyla dikkat çekmektedir. Bu tezin iki amacından birincisi, filozofun öne sürmüş olduğu bu düşünceleri tarihsel açıdan Aristoteles'ten başlanarak Peripatetik, Stoa ve Farabi'ye kadar yapılmış olan şartlı kıyas çalışmaları ekseninde değerlendirmektir. İkinci amaç ise felsefi açıdan İbn Sina'nın şartlı kıyas sistemlerinin incelenmesi olacaktır. Bunun için konuyu tarihi kimliğinden çıkartıp daha güncel bir zeminde tartışmak adına `İbn Sina mantığı önermeler mantığı olarak yorumlanabilir mi?` sorusuna cevap aranacaktır. Soruya olumlu yanıt verildiği takdirde İbn Sina'nın kurmuş olduğu sistemin doğruluk-fonksiyonlu olmama durumuyla karşı karşıya kalma ihtimali ortaya çıkmaktadır. Bu da bazı kıyas türlerinin geçersiz olmasına sebep olmaktadır. Bu sebeple, son olarak da düşünürün ortaya koymuş olduğu şartlı kıyas şekillerinin ve modların geçerliliği, modern mantıkta kullanılan ispat yöntemleri ile denetlenmesiyle tez sonuçlandırılacaktır.

Hypothetical syllogism has been one of the crucial subjects from the ancient period till the beginning of modern philosophy by virtually all the thinkers concerning with logic who had done practices on it. Though the prototypes of hypothetical syllogism occur in works of Aristotle, its real effect and importance has come to light in the studies of the sequent philosophers of him. Avicenna (d.1037), by all means, is the leading of the ones who have done the most extensive researches on hypothetical syllogism. He is drawing attention by both analyzing uttermost well the works written before him and presenting the ideas have not been revealed previously. The first of the two purposes of this thesis is to evaluate these ideas historically starting with Aristotle through Peripatetic School and Stoics till Al-Farabi in respect of the studies conducted on hypothetical syllogism. The second purpose is to examine the systems of Avicenna's hypothetical syllogism philosophically. Hence, in behalf of carrying the topic to a more contemporary ground by skinning the historical identity, the answer of the question of `Can Avicennian logic be interpreted as propositional logic?` will be searched. As long as an affirmative reply is given to the query, it is possible to face off against being non truth-functional for the system established by Avicenna. This case causes certain kinds of syllogisms being invalid. Therefore, the thesis will be concluded by checking the validity of the figures and moods of hypothetical syllogism propounded by the thinker via the derivation methods used in modern logic.