Ahlâk-ı Alâî`de insan tabiatı: Tabiî ve kesbî nitelikler

Abstract

16.yy. Osmanlı düşünürlerinden Kınalızâde Ali Çelebi'nin İslâm felsefesi meşşâî ahlâk geleneğine bir devam niteliği taşıyan Ahlâk-ı Alâî adlı eseri, insanı tüm yönleriyle ele alan, iyi ahlâklı bir birey olmanın, düzen sahibi bir aile ve toplum hayatı oluşturmanın ön koşullarını kapsamlı şekilde ortaya koyan bir yapıdadır. Nitekim insanın her şeyden önce kâinattaki yerini bilmesi ve ona göre eylemesi ahlâkî yaşamın kat'i şartıdır. Nefsin kemâle erdirilmesi anlamı taşıyan hikmet, kendinden önceki filozoflardaki gibi Kınalızâde'de de insanın nihai gayesidir. Bu açıdan çalışmamızın konusu insanın bu nihai amaç üzere yetkinleşmesinde rol oynayan, tabiatı gereği var olan ve sonradan kazanılan nitelikleridir.Tezimizin iki temel iddiası bulunmaktadır. İlk olarak, Aristotelesçi çizgideki filozofların ve Kınalızâde'nin görüşlerine dayanarak ahlâk ilminin vaz'i-uzlaşımsal değil, tabiî olduğunu savunmaktayız. Bu iddiayı tarihsel arka planıyla vermeye çalıştık. İkinci iddiamız ise, varlıktaki yerinin ve kendi türüne has niteliklerinin sonucu olarak, olanaklar çerçevesinde insanın bir ahlâkî tabiata sahip olduğudur. Ahlâkî önermeler de bu insan tabiatı zeminine oturmaktadır. Tekvinî ve kesbî nitelikler ifadesi, tabiatındaki olanakların insanı ne şekilde ve ne derecede kemâle ya da eksikliğe götürdüğüne dair bir araştırmayı ifade etmektedir.

As a continuation of classical ethics in İslâmic philosophy, Kınalıza̅de Ali Celebi's, one of 16th century Ottoman philosophers' Akhla̅q-ı Ala̅i discusses human being in its all parts and asserts comprehensively the preconditions of being an ethical person, having a well-managed family and society. Hence for a man it is the essential condition to know his position in the universe and act accordingly in order to have an ethical life. Hikmah (philosophy) which means the perfection of the nafs (soul) is the final cause of human being for Kınalıza̅de as for his predecessors. In that respect, the main subject of this study is the innate and acquired qualities that are contrubitory to the perfection aiming this final cause. We have two basic assertions in this thesis. Firstly, with regard to the thoughts of Aristotelian philosophers and Kınalıza̅de, we claim that ethics is not conventional but natural. We've tried to explain this assertion with its historical background. Our second assertion is, as an inference from his ontological position and species-specific qualities, human being has an ethical nature within the frame of his potentials. Ethical propositions are manifested on this basis of human nature. The statement of 'innate and acquired qualities' implies a research regarding in what way and to what extent do the potentials in his nature carry human being to perfection or imperfection.