Başlangıcından 1584 yılına kadar Kırım Moskova ilişkileri

Abstract

Altın Orda Devleti'nin parçalanmasına müteakip toprakları üzerinde pek çok küçük hanlıklar teşkil etmişti. Tarihsel ve coğrafi açıdan tarihte mühim bir yere sahip olan Kırım Hanlığı ile uzun yıllar Altın Orda devleti himayesinde yaşayan Doğu Avrupa'nın en etkin devletlerinden biri olan Moskova Knezliği arasındaki ilk diplomatik ilişkiler 1474 tarihinde Moskova'nın Kırım'a elçilik heyeti göndermesiyle başlamıştır. Kırım- Moskova ilişkilerinin ilk safhası, etrafındaki devletlere karşı müşterek hareket etmesini gerektirmişti. Bu sayede Moskova hem batı yönünde hem de doğu yönünde sınırlarını koruma ve genişletme fırsatı buldu. Mengli Giray dönemi Moskova ile uzun süren siyasi ilişkilerin en önemli sonucu 1502 yılında Altın Orda Devleti'nin yıkılması olmuştur. Altın Orda'nın ortadan kalması ile Kırım-Moskova ilişkilerinde ikinci safhaya geçilmişti. Bu dönemde Kırım ile Moskova karşılıklı olarak Altın Orda Devleti'nin mirasçısı olma yolunda pek çok mücadele vermişti.Muhammed Giray döneminden itibaren başlayan askeri seferler ve ardı kesilmeyen akınlar sayesinde, Moskova Devleti'nin Volga havzasına doğru yayılması önlenmek istenmişti. Bu dönemde Kazan'daki baskılarını arttıran Moskova'ya karşı Muhammed Giray 1521 yılında Kazan'a Sahip Giray'ı atamış ve böylelikle Kazan Hanlığı uzun yıllar Giray hanedanının yönetimine geçmişti. Kazan ve Kırım bu dönemde müşterek hareket ederek Moskova'ya seferler düzenlemişti. Aynı dönemde Muhammed Giray, Uluğ Orda'yı canladırma projesini hayata geçirmek için 1523'te Astarhan'a sefer düzenlemişti. Fakat Muhammed Giray Astarhan seferi dönüşünde öldürülmüş yerine Saadet Giray geçmiştir. Onun kısa süren yönetiminden sonra, Osmanlı Devleti tarafından Sahip Giray, Kırım tahtına atanmıştı. Sahip Giray dönemi, Kırım'ın Uluğ Orda projesini kısmen gerçekleştirdiği dönem olması itibariyle önemlidir. Bu dönemde batıda Kırım, Lehistan-Litvanya ile Moskova'ya karşı ittifakını sürdürmüş ve Moskova'ya askeri seferler düzenlemişti. Sahip Giray'ın gittikçe kuvvetlenmesi hem Osmanlı açısıdan hem de Kırım'daki kabile beyleri açısından olumsuz karşılanmıştı. Bu yüzden Osmanlı-kabile beylerinin ittifakı sonucu Sahip Giray öldürülmüş yerine İstanbul'da rehin bulunan Devlet Giray Kırım tahtına geçmişti. Kırım'da bu gelişmeler yaşanırken kuzeyde Moskova Kazan'a olan hücumlarını arttırmış ve 1552'de Kazan'ı işgal etmişti. Çok geçmeden 1556 yılında Astarhan, Moskova tarafından ele geçirilmişti.Altın Orda mirasına sahip olma yarışında Moskova'nın elde ettiği kazanımlara karşı, Kırım Hanlığı Moskova'ya sürekli sefer ve akınlar düzenleyerek karşılık vermişti. Fakat Kırım'ın bu yöndeki çabası, ona Astarhan ve Kazan'ı geri getirmemişti.Anahtar Kelimeler:Kırım Hanlığı,Moskova,Lehistan-Litvanya, Altın Orda

After the disintergration of the Golden Horde, many small khanates were established on its territory. The first diplomatic relations between the Crimean Khanate, which has historically and geographically an important place in history, and Moscow, one of the most influential states of Eastern Europe, which has been under the aegis of the Golden Horde state for many years, started with Moscow in 1474 when the embassy delegation was sent to Crimea.The first phase of the Crimean-Moscow relations had to act jointly against the surrounding states. Thus, Moscow had found the opportunity to protect and expand its borders both in the west and the east.Mengli Giray period the most important result of long-standing political relations with Moscow has been the destruction of the Golden Horde in 1502.After the end of the Golden Horde, Crimean-Moscow relations were moved to the second phase.In this period, the Crimea and Moscow mutually fought many struggles to become heirs of the Golden Horde.With the military expeditions that started from the time of Muhammad Giray and the subsequent uninterrupted raids, it was desired to prevent the Moscow state from spreading towards the Volga basin. In this period, Moscow had increased the oppression against Kazan, so Muhammad Giray had appointed to Sahip Giray the Kazan in 1521 and thus the Kazan Khanate had been in the direction of the Giray dynasty for many years. Kazan and Crimea jointly acted in this period and organized flights to Moscow.In the same period, Muhammed Giray organized a flight to Astarhan in 1523 to pass on the project of reviving Ulug Orda.However, Muhammad Giray was killed on the return of Astarhan and Saadet Giray ascended Crimean throne instead of Muhammed Giray. After his short-lived administration, Sahip Giray was appointed to the Crimea by the Ottoman State.The Sahip Giray period is important as it is the period when the Crimean's Ulug Orda project was partially realized. In this period, in the west the Crimean and Poland- Lithuanian alliance continued against Moscow and military services were organized to Moscow.The increasing strength of Giray has been adversely affected both by the Ottoman side and by the tribal leaders in the Crimea.Therefore, the result of the alliance of the Ottoman-tribal leaders was killed Sahip Giray and Devlet Giraywho under the pledge in Istanbul, came to the throne in the Crimea. In the Crimea, while these developments were taking place, in the north, Moscow increased the offensive against Kazan and invaded Kazan in 1552. Then in 1556 Astrahan was seized by Moscow.Due to the achievements of Moscow in the race of possession of the Golden Horde legacy, the Crimean Khanate responded by organizing continuous campaigns and raids to Moscow. But the Crimean struggle in this direction did not bring Astarhan and Kazan back to it.Key words: Crimean Khanate, Moscow, Poland-Lithuania, Golden Horde