Lale Devrinde şeyhülislamlık ve Yenişehirli Abdullah Efendi

Abstract

Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarında dini problemlerin çözümü için dönemin alimlerinden görüş alınırdı. Resmi olarak fetva verme vazifesi her ne kadar II. Murad zamanında Molla Fenari'ye verilmiş olsa da bu dönemde bağımsız bir şeyhülislamlıktan bahsedilemez. Genellikle kadıaskerler veya mevleviyet kadıları vazifelerinin yanında fetva verme işini yürütmüşlerdir. Oysa Fatih Sultan Mehmed dönemiyle beraber şeyhülislam ilmiye sınıfının başı kabul edilmiş ve şeyhülislamlık bağımsız bir birim haline dönüşmüştür. Şeyhülislamlık müessesi Zenbilli Ali Efendi, İbn-i Kemal ve Ebussuud Efendi dönemlerinde ise en prestijli olduğu yılları yaşamıştır. Osmanlı Devleti'nin diğer kurumlarında olduğu gibi bir süre sonra şeyhülislamlık kurumunda da bozulmalar yaşanmıştır. Bozulmanın belki de görünen önemli sebepleri şeyhülislamların önceki dönemlere kıyasla iyi yetişmiyor olmaları ve siyasi olaylara daha çok müdahil olmalarıydı. Bu yüzden şeyhülislamlar görevleri başında kendilerinden öncekilere nazaran daha kısa süre kalmaya başlamışlardır. Şeyhülislamların azledilme durumlarının çok sık yaşandığı XVIII. yüzyılda, Yenişehirli Abdullah Efendi'nin on iki yıl boyunca görevde kalması meşihat tarihi açısından önemli bir hadisedir. Bu durumun belki de en önemli sebebi Yenişehirli Abdullah Efendi'nin on iki yıl boyunca Padişah III. Ahmed ve veziriazam Damat İbrahim Paşa ile kurduğu ilişki olmalıdır. Yenişehirli Abdullah Efendi'nin, bu dönemde devletin meşru olarak aldığı kararlarda önemli derecede etkili olmasının devlet adamlarıyla kurduğu münasebetin etkisi vardır. Elbette ki Yenişehirli Abdullah Efendi'nin bulunduğu dönemin siyasetine çok fazla müdahil olmaması da görev süresinin uzamasına katkısı olmuştur. Yenişehirli, gerek devlet adamlarıyla kurduğu yakın münasebet gerekse alim kişiliği ile ilmi açıdan yazdığı eserlerle önemli bir şahsiyet olarak karşımıza çıkmaktadır.Anahtar Kelimeler: İlmiye, Ulema, Şeyhülislam, Yenişehirli Abdullah Efendi.

During the foundation of Ottoman Empire, the ideas of schoolers were asked for the solution of religious issiues. Even though the duty of giving fetwa officially belonged to Mollah Fenari during Murad II. we could not talk about full authority of sheik ul-islam which is a high official in the Ottoman judiciory or mevleviyet muslim judges would conduct the duty of giving fetwa along with their own duties whereas, during Fatih Sultatn Mehmet's ruling, sheik ul-islam was accepted as the head of ulema and sheik ul-islam became on independent department. The institution of sheik ul-islam lived its most prestigious period during Zenbilli Ali Efendi, Ibn-i Kemal and Master Ebussuud.Just like in the other institution of ottoman state, disruption took place in the institution of sheik ul-islam. Perhaps, the major reason why disruption took place was that sheik ul-islams were not educated as well enough as before and that they interfere political issues more. Therefore, sheik ul-islam remained in the office shorter then former ones. The fact that master Abdulah from Yenişehirli remained in the office for 12 years during XVIII. century when dismissing of sheik ul-islams were very common is on important event in terms of sheikdom period. Of course, the fact that Yenişehirli Abdullah Efendi was not involved too much in his politics contributed to the length of his term. Yenişehirli, has a close relationship with statesmen, but he is confronted as an important figure with the works he writes in terms of scholarly personality and science.Key Words: Ilmiye, Ulema, Sheik ul-islam, Yenişehirli Abdullah Efendi.