Aıskhylos`un zincire vurulmuş prometheus oyununun adıgelerin anlatıları nartlardan yola çıkarak sahnelenmesi

Abstract

Aiskhylos'un yazmış olduğu Zincire Vurulmuş Prometheus isimli Antik Grek tragedyasının Kafkasya'nın yerli halkı olan Adıgelerin pşıseleri, yani söylenceleri Nartlardan yola çıkarak sahnelenmesini, Nartların Hititler, Mısırlılar, Sümerler, Babilliler, Hindular ile Greklerin, yani yakın coğrafyanın uygarlıklarının anlatıları ile olan benzerliğinin özgün bir sahneleme yöntemi için eksene alınışını konu edinir. Oldukça kapsamlı bir araştırma isteyen bu çalışmanın ilk aşamasında çalışmanın konusu, amacı, literatür araştırması, yöntem ve sınırlılıkları ve hipotezi irdelendikten sonra kültürlerarası bir içeriği barındırdığı için kültürlerin yayılımı ile ilgisinden ötürü antropoloji bilim dalının inceleme alanı içinde olan 'Evrimcilikten Difüzyonizme', 'Yapısalcılık', 'Mitoloji ve Destan' ve de 'Adıge ve Nart' kavramları açıklanmıştır. Kavramların, çalışmanın özünü anlamak ve çalışmayı temellendirmek için açıklanmasının ardından Adıge Nartlarının yakın coğrafyadaki anlatılarla olan benzerliği incelenmiştir. Tanrı, yarı tanrı, diğer varlıklar ile tören, yiyecek, içecek, coğrafi yerler, isimler v.d. aralarındaki yadsınamaz benzerliğin ortaya konması için karşılaştırmalı olarak ele alınmış, Aiskhylos'un en önemli tragedyalarından birisi olan Zincire Vurulmuş Prometheus oyununun dramaturgisi yapılmıştır. Dramaturgi çalışmasında kimlik çözümlemesi, ortam çözümlemesi, metnin yazıldığı dönemin siyasal ve toplumsal koşulları, metnin yazıldığı dönemin sanatına egemen olan akım, oyunun türü, yazarın özgeçmişi, yazarın dünya görüşü ve tiyatro anlayışı, oyunun yazarın diğer yapıtları içindeki yeri, metnin dramaturjik çözümlemesi sırasıyla detaylıca incelendikten sonra ek olarak sahneleme için reji defteri yapılmıştır. Bu bölümde, çalışmada günümüze kadar yapılan tespitlerin ışığında Zincire Vurulmuş Prometheus oyununda saptanan Kuzey Kafkasya ve Adıge Nartlarından izler ve de Zincire Vurulmuş Prometheus oyununun Adıgelerin Anlatıları Nartlardan yola çıkarak sahnelenme yöntemi çıkarıldıktan sonra reji defteri yapılmıştır. Bir yönetmen olarak tiyatro sanatında hangi 'özgün/yeni' sözü 'farklı' bir biçimde 'ilk defa' söylemek için bu sahnelemeye başvurulduğu açıklanmıştır. Kullanılan yöntemler sonucunda ise Adıgelerin ve söylenceleri Nartların yakın coğrafyada diğer kadim yakın coğrafya uygarlıklarının anlatıları ile olan benzerliğine, bu uygarlıkların söylencelerine kaynak olduğuna dair ortaya atılan savlara yer verilmiştir. Bu sonuçla da tiyatro sanatında bir Antik Grek metni üzerinden yeni bir reji, yeni bir sahneleme biçiminin doğmuş olduğu ortaya çıkartılmıştır. Son bölümde ise ulaşılan sonuç ve öneriler ile birlikte çalışmanın uygulama alanı verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Nartlar, Mitoloji, Tiyatro, Pşıse, Adıge

Aeschylus's theatre script named `Prometheus Unbound`s staging on the basis of Narts is the first purpose. It is imposed upon similarities between narratives of Narts and nearby geography civilisations. The mentioned civilisations in the research are Hittites, Egyptions, Sumerians, Babylonians, Hindoos and the Ancient Greeks. For the unique method of staging, it has been reached to fruition on the basis of all these civilisations' similar myths. The topic, purpose, literature review, methodology, limitations and hypothesis of this comprehensive study were analyzed at the first phase. After that the concepts like `constructivism`, `mythology and epos`, `Evolution and Diffusion`, `Adyghe and Nart` were explained because this study included a cross cultural content and was relevant to cultural diffusion. After describing the concepts to understand the essence of the study and to ground it, the similarities between Nart of Adyghe and eposes which are belonged to other ancient civilizations' nearby were examined. God, semi – god, other beings, ceremonies, cousin, geographical places, names were used to signify the undeniable similarity between Narts and other civilizations. After that Prometheus Bound which is one of the most important tragedies of Aeschylus was dramaturged. At the current dramaturgic study, identity and context, political and societal circumstances and ruling trend of the period which the text had been written in, the type and form of the theatre, the background, philosophy and conception on theatre of the playwright were analyzed. Prometheus Bound was also analyzed from the standpoint of other tragedies of Aeschylus. In addition to these, stage manager directions was prepared for acting. In this chapter, it has been identified the method of staging on the basis of Narts. After that, how the staging will be with the instructions of stage manager, has clarified. As a result of staging, how a unique method of staging can be obtained has been revealed. As a result of the methods used in the current study, the similarity of the eposes of the Narts' and other ancient civilizations' nearby and the assumptions which are believed to be the origins of those eposes were included. Results of the study, recommendations and fields of application related to the study were presented at the last section. Keywords: Narts, Mythology, Theatre, Story, Adyge