Evrimsel edebiyat eleştirisi: Kuramsal tartışmalar ve uygulama olanakları

Abstract

Edebiyat incelemesi, geleneksel olarak doğa bilimlerinin kapsamı dışında tutulmuş ve farklı yöntemlerle gerçekleştirilmiştir. Oysa bilinen en yalıtılmış toplumlarda bile kurmaca anlatıların izlerine rastlanır ve bu evrensel insan davranışı, doğa bilimlerinin yöntem ve bulgularından faydalanan bilimsel bir edebiyat kuramının olanaklılığına işaret eder. C.P. Snow'un doğa bilimleri ile insani bilimler arasındaki kutuplaşmanın yapaylığına dikkat çekmesi ve Edward O. Wilson'ın bu farklı disiplinlerin bir araya getirilmesi gerektiği düşüncesinden hareket eden Joseph Carroll, 1995 yılında yayımlanan kitabı Evolution and Literary Theory'de (Evrim ve Edebiyat Kuramı) böyle bir kuramın temellerini atmayı amaçlar. İnsan davranışlarının anlamlandırılması için evrimsel açıklamaların kullanılmasında, 20. yüzyılda yaşanan trajedilerin de etkisiyle oldukça geç kalındığı söylenebilir. Evrimsel ya da Darwinci edebiyat kuramı bu geç kalınmışlığa sebep olan engellerle de yüzleşerek öncelikle anlatılara kaynaklık eden bilişsel yapıların insan doğasındaki yerini ve bunları gerekli kılan adaptif işlevi konu edinir. Bu tezde, sözü edilen kuramsal soruların yanında birbirlerinden yöntem ve amaç bakımından farklı üç uygulama örneği de ele alınmıştır. Farklı bilim dallarının verilerine ve yöntemlerine dayanan kuramsal tartışmaların, evrimsel bakış açısının kapsayıcılığının da katkısıyla edebi eserlerdeki genel örüntüleri belirlemekte oldukça verimli olduğu görülebilir. Ancak, aynı kapsayıcı bakış açısı tek tek edebiyat eserlerinin incelenmesinde farklı çıkarımlara ulaşmayı zorlaştırır. Bunlara dayanarak evrimsel edebiyat kuramında genel örüntüye yapılan vurgunun ayrıntıları silikleştirdiği, ancak, eleştirilerin temel kaynağı olan indirgemenin kültür ürünlerine biyolojik temelli açıklamalar getirerek bilimsel bir kurama ulaşma yolunda ödenmesi gereken bir bedel olduğu sonucuna varılmıştır.

Literary criticism has traditionally been considered a different field of study from the natural sciences and practiced in different methods. However, no matter how isolated, traces of fictional narrative can be observed in every known society and the universality of this human behavior points out to the possibility of a literary theory which uses the methods and findings of natural sciences. Joseph Carroll has published Evolution and Literary Theory in 1995 in order to found such a literary theory, using the ideas of C. P. Snow who claimed that the ongoing separation of ?two cultures?, namely natural sciences and the humanities, is an artificial rather than a natural one and Edward O. Wilson?s term ?consilience? which refers to the necessity of considering all knowledge from different disciplines together. The tragedies of mid 20th century have hindered the progress of explaining culture in terms of its biological roots. Evolutionary or Darwinian literary theory faces these setbacks by discussing cognitive structures, which makes narrative possible, as a part of human nature and their adaptive function. In this thesis, three applications of the theory have been briefly reviewed in addition to these theoretical discussions. It is possible to claim that theoretical discussions, relying on the findings and methods of various disciplines, are fairly effective in determining general patterns with the help of extensive overview of evolutionary perspective. However, the same overview makes it hard to reach different conclusions for individual pieces of literary works. Thus, in this thesis, it has been concluded that in evolutionary literary theory, the emphasis on the general patterns renders the details vague. Still, the core element of objections, i.e. reductionism, is a price to pay on the way to establish a scientific literary theory, explaining cultural products in biological terms.