16. ve 17. YYKʼda Osmanlı ve Safevi devletlerinin başkentlerinde meydan kavramını etkileyen faktörler- meydanda yaşam kurgusu

Abstract

16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı ve Safevi imparatorlukların siyasi, sosyal ve ekonomik yapısal incelenmesi, bu çalışmaya temel dayanak oluşturmaktadır. Tarihi süre içerisinde kentsel alanların şekillenmesi ve biçimlenişi, en önemli hedef olarak belirlenmiştir. Hâlihazırdaki araştırmada en etkili faktörlerin(fiziksel boyutlar ve uzaysal nitelikler) ve farklı coğrafik topraklarda olan dünya görüşlerin değerlendirmesi amaçlanmaktaydı. Çeşitli sosyal süreçleri baştan geçirten imparatorlukların başkentleri örnek olarak alınmıştır. İmparatorlukların eski başkentlerinde uygun bir kentsel gelişimi başlanmaması ve aynı zamanda devletin yüksek mevkilerin arasında planlanma faaliyetlerinin yaygınlaşması, Şah veya sultanların kapsamlı kararların değerlendirilmesinin gerektiği, kent kavramının biçimlenişinde sosyal süreçlerin önemli rollerinin algılanması ve Kent imgesini etkileyen kentsel alanların yaşam kurgusu dikkate alınması gibi yüklemler tezin ana hipotezleri olarak sorunların daha fazla açıklanması için önerilmektedirler.Araştırmanın çoğu vurguları; bir taraftan Osmanlı sultanların siyasi fırsatları ve sosyal bir sembolik düşünceleri, diğer taraftan da Safevi şahların siyasi iktidarı ve sosyal dünya görüşleri üzerinde temel dayanak oluşturmaktadır. Sultanların ve Şahların siyasi iktidarından dolayı iç güvenlik sağlanır ve böylece hem ekonomik durumu zenginleşecektir, hem de planlanma faaliyetlerin sayısı artacaktır. Osmanlı imparatorluğunda hukuki ve dini veya Safevi imparatorluğunda siyasi iktidarın ve ekonomik gelişiminin simgesel gibi kentlerin farklı rollerini keşfetmek, çalışmanın diğer işlevsel vurgularıdır. Kent insanlar bakımından imgelenebilen ve algılanabilen bir nesne olarak; çevresel öğelerle insan arsında olan iki yönlü bir sürecin sonucudur, Oysaki hem tecrübelerin hem de anlık algılamanın etkisinin altındadır.Yüksek lisans tezin temel vurgusu olarak; Meydanın insani bir tecrübe gâh olarak diğer sanatsal ortamlar (Sinema ve Tiyatro) gibi bütün öğeleri birleştirerek `Yaşam Kurgusunu` iki sekanslı bir biçimde belirlenmesi istenilmektedir. Seçilmiş örneklere göre, bu vurguların çoğunlukla İslami kentsel modellerine sahip olan şehirlerde popüler edilmesinin mümkün olduğu görünmektedir. Farklı kültürleri paralel şekilde irdelemek ve çeşitli bilimsel alanlarda (Tarih, Mimarlık, Kentsel planlama) araştırmak, yüksek lisans tezine büyük değerler katmış ve araştırmacının kendisine büyük öğreti sunmuştur. Dolayısıyla bu araştırma kapsamında toplanan bilgi ve belgelerin bu konuda çalışacak diğer araştırmacılara veri sağlaması arzu edilmektedir.Anahtar kelimeler: Osmanlı ve Safevi İmparatorlukları, Siyaset, Toplum, Mimari-Kentsel planlama, Kent, Meydan.

Ottoman and Safavid Empire's political, social and economic structure in 16&17th century are the most important research backgrounds. The main argument is the shaping and creation of urban spaces in historical periods. The present study aimed to assess the most effective factors (physical dimensions and spatial qualities) and ideologies in different geographical scopes. The case study was capital of empires which suffered many social processes. Predicates like these: Lack of appropriate urban development in the former capitals of empires which planning activities disseminate among the officer, necessary of evaluation of Shah or Sultan's comprehensive decisions, detection of important role of social processes in creation of city concept and gaining importance of effective of urban space's life screenplay in city's imaging, are the main hypothesis that proposed further explanation for this issues.Most findings of this study are based on political opportunity and social symbolic concepts of the Ottoman Sultans and also on political authority and social ideology of the Safavid kings. Due to political authority of kings and sultans, homeland security was established and so that, economic would boom and planning activities would increase. Identification of city's different roles such as; a juristic and religious city in Ottoman Empire, or a symbolic city of political power and economic development in Safavid Empire, are the another functional findings of this research. Also in terms of people city as perceivable and imaginable object is the result of two-way process between human and environment, which are both under the influence of experience as well as instant detection.Determination of Meydan's life screenplay in two sequential format like other artistic environment (cinema and theater), is requested as scientific highlights of master thesis. According to case study, it seems that these highlights can be popularized in majority of cities with Islamic urban pattern. Analyze of different cultures in parallel methods and evaluation of various scientific fields have added great value to the master's thesis and have gave great teachings to researcher. Therefore, the collected information and documents for study's scope, is desirable to provide data to other researchers whom will work on this issue. Keyword: Ottoman and Safavid empires, Politic, Society, Architectural-Urban planning, City, Meydan.