Enformel siyasi ağların gecekondu üretim biçimlerine etkileri: Güzeltepe-Çayan Mahallesi örneği

Abstract

1950'lerde başlayan ve hala devam eden, kırsal kesimlerden kentlere göç olgusu sebebiyle dünya nüfusunun giderek daha büyük bölümü kentlerde yaşamaktadır. Bu dönüşüm yaşamın birçok alanında ciddi değişimlere yol açmıştır. En çok değişime uğrayan alanlardan birisi de kentsel mekanın üretilme biçimidir. Dolayısıyla mimarlık alanı bu gelişmelerden doğrudan etkilenmektedir. Esas olarak Üçüncü Dünya ülkelerinde yaşanan bu göç sürecinin kentleşme ve mimarlık alanlarına dair ortaya çıkardığı en dikkat çekici ve yaygın yenilik ise gecekondulaşmadır. Gecekondu olgusu Üçüncü Dünya kentlerinde ortak olsa da, gecekonduların üretim biçimleri, konfor şartları vb. bulunduğu ülkenin bağlamına göre değişmektedir. İstanbul'da da 1950-80 yılları arasındaki en yaygın konut sunum biçimi gecekondular olmuştur. Bu tezde, İstanbul'un gecekondulaşma deneyiminde yer almış bir gecekondu mahallesinin kuruluşundaki mekan üretim biçimlerinin açığa çıkarılması amaçlandı. İstanbul'da gecekondular üzerine yapılan çalışmaları incelediğimizde üç farklı gecekondu üretim pratiği olduğunu gördük. Teze konu olarak seçilen Güzeltepe - Çayan Mahallesi, bu üç pratikten birisi olan `radikal politik grupların` önderliğinde, kolektif çabayla kurulmuş bir mahalledir. Araştırma sürecinde; tarihsel bağlamın anlaşılması için Üçüncü Dünya kentleşmesi hakkındaki araştırmalara ve Türkiye'deki gecekondu çalışmalarına, kavramsal tartışma yürütmek için Harvey, Lefebvre ve Castells gibi teorisyenlerin kentsel mekan üretimi ve kentsel toplumsal hareketler hakkındaki eserlerine bakıldı. Mahallenin kuruluş hikayesinin ortaya çıkarılması için ise sözlü görüşmeler yapıldı, harita ve imar planları incelendi ve dönemin süreli yayınları tarandı. Sonuç olarak, Güzeltepe – Çayan'da ortaya konan özgün `mimarsız mimarlık` pratiğinin, hem mimarlık ve kentleşme bağlamındaki, hem de kentsel politik hareketler bağlamındaki tartışmalara katkı koyması amaçlanmıştır. Aynı zamanda bir `mahalle tarihi` olması da öngörülen bu tezin, benzer çalışmalarla bir araya geldiğinde, İstanbul'un kentsel mekanının oluşum sürecinin anlaşılmasına yardımcı olması amaçlanmıştır.

The larger part of the world population live in the cities because of the migration process from rural areas to cities which started in 1950's and still continues. This transition has resulted in drastic changes in various fields of the society. One of those fields is production of urban space. Therefore field of architecture has also been influenced from the proccess. In the architecture and urbanization fields, the most remarkable and common innovation of this migration process which essentially occurs in the Third World nations is the squatter settlements. While the squatter phenomenon is common in the Third World cities, the methods of production of the squatters or physical conditions etc. change according to the context of the country. In Istanbul, the most widespread way of dwelling supply had been `gecekondus` from 1950's to 1980's. In this dissertation, revealing the ways of space making in the establishment process of a gecekondu neighborhood establishment placed in İstanbul's gecekondu past is aimed. When we researched the studies about Istanbul's gecekondus, we have found three gecekondu production practises. The dissertation's case Güzeltepe - Çayan Neighborhood has established through collective effort under the leadership of radical political groups. This practise is one of the three gecekondu production practises we found. In the research period, studies on the urbanization of the Third World and also Turkey in particular are analyzed firstly. Then works on production of urban space and urban social movements of the theorists like Lefebvre, Harvey and Castells are studied for the theoritic discussion. Lastly, oral interviews are made, maps and master plans are reviewed and periodicals are searched for revealing the establishment story of the neighborhood. As a result, the unique `architecture without architects` practise of Güzeltepe - Çayan is considered as contributing the debates in the context of architecture and urbanization, and urban social movements. It is also predicted that if the dissertation as a `history of a neighborhood` come together with similar studies, it will support understanding the history of Istanbul's urban space.