Ahmed Hüsâmeddin Dağıstanî`nin hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri

Abstract

Tezin konusu 19. yüzyılda yaşamış Osmanlı son dönem meşayıhlarından Nakşben-diyye-Müceddidiyye şeyhi Ahmed Hüsâmeddin Dağıstanî'nin (ö.1343/1925) hayatı, eserle-ri ve tasavvufî görüşleridir. Tez iki bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde Ah-med Hüsâmeddin Efendi'nin doğumu, Hz. Hüseyin'e kadar ulaşan nesebi, intisâb ettiği şeyhleri ve irşâd faaliyeti gösterdiği bölgeler tespit edilmiştir. Yazmış olduğu eserleri, yetiş-tirdiği halîfeleri, bağlı olduğu tarikat ve silsileleri incelenmiştir. Buna göre Dağıstan'da do-ğup Hicaz'da yetişmiş olan Ahmed Hüsâmeddin Efendi ilk tasavvufî eğitimini Nakşben-diyye-Müceddidiyye şeyhi Abdullah Dihlevî 'nin (ö.1240/1824) mürîdi ve halîfesi olan ba-bası Muhammed Said Efendi'den (ö.1286/1871) almıştır. Babasının vefâtından sonra Mek-ke'de bulunan Halil Hamdi Dağıstanî'ye (ö.1313/1896) isntisab ederek seyir ve sülûkünü tamamlayan Ahmed Hüsâmeddin Efendi eserlerinde genellikle babası Muhammed Said Efendi kanalıyla dâhil olduğu silsilesini kullanmaktadır. Anadolu'nun Sivrihisar, Ankara, Bursa, İstanbul gibi yerleşim yerlerinde ilim ve irşad faaliyetlerinde bulunan Ahmed Hüsâmeddin Efendi Dünya'nın ve Anadolu'nun birçok bölgesine halîfeler göndermiştir. Tefsir alanında birçok kitap ve risale yazan Ahmed Hüsâmeddin Efendi tasavvuf alanında Hakâyıku't-tecrîd fî menâzili't-tevhîd, Zübdetü'l-merâtib, Makâsıd-ı sâlikîn ve Tuhfetü'l-ihvân gibi eserler kaleme almıştır.Tezin ikinci bölümünde ise Ahmed Hüsâmeddin Efendi'nin tasavvuf düşüncesi ve temel tasavvufî kavramlar hakkında yapmış olduğu yorumlar eserlerinden hareketle ele alınmıştır. Genel olarak Nakşbendiyye-Müceddidiyye seyir ve sülûk usûlünü benimseyen Ahmed Hüsâmeddin Efendi varlık anlayışı konusunda bağlı olduğu gelenekten ayrılarak vahdet-i vücûd düşüncesini benimsemiş ve eserlerinde bu düşünceye geniş yer vermiştir. Bunun yanında eserlerinin büyük çoğunluğunu mürşid-i kâmil, letâif, murâkabe, zikir ve çeşitleri gibi konular oluşturmaktadır. Anahtar Sözcükler: Ahmed Hüsâmeddin, Nakşbendîlik-Müceddidîlik, Zikir, Letâif, Murâkabe, Râbıta.

The topics of this thesis are the life, works and sufic views of Ahmed Husameddin Dagistani (ö.1343/1925) who lived in 19th century and is from the sheikhs of last period of Ottoman state, sheikh of Naqshbandi-Mujaddidi sufi order. The thesis consists of two chapters. In the first chapter the birth of Ahmed Husameddin Effendi, his ancestry to Hz. Huseyin, the sheikhs that he adhered and regions that he acted to showing people the true path have been determined. His works, successors that he trained, his sect and sequence have been examined. It has been seen that Ahmed Husameddin Effendi who was born in Dagistan and groved up in Hicaz took his first sufistic education from his father Mu-hammed Said Effendi (d.286/1871) who is the disciple and successor of Abdullah Dehlevi (d. 1240/1824) who is the sheikh of Naqshbandiyyah-Mujaddidiyyah. After the death of his father, Ahmed Husameddin Effendi adhered Halil Hamdi Dagistani (d.1313/1896) in Mecca and completed his spiritual journeying and wayfaring (sayr and suluk). In his works, he used his sequence that he got involved through his father. Ahmed Husameddin Effendi had irshad activity in many Anatolian cities such as Sivrihisar, Ankara, Bursa and Istanbul. He also sent caliphs (khalifah/ successor) to many regions of Anatolia and the world. Ah-med Husameddin Effendi has written many books in tafseer field and penned books in sufism field such as hakayıku't-tecrid fi menazili't-tevhid, Zubdetu'l-meratib, Makasıd-ı sal-ikin ve Tuhfetu'l-ihvan.In the second part of the thesis the sufistic thoughts of Ahmed Husameddin Effendi and his comments on some sufic terms have been handled with reference to his works. Even though Ahmed Husameddin Effendi adopts the spiritual journeying and wayfaring method of Naqshbandiyyah-Mujaddidiyyah, in creation understanding he separates from the tradi-tion that he adhered and adopts the unity of existence understanding and give a big place for this understanding in his works. Besides, the big portion of his works consists of topics such as murshid-i kamil (mentor the absolute), lataif, muraqaba (supervision), dhikr (invoca-tion) and its kinds.Key Words: Ahmed Husameddin, Naqshbandi-Mujaddidi sufi order, Dhikr, Lataif, Mu-raqaba, Rabita.