Mevlana Celâleddîn-i Rûmi`nin Anadolu`nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecine etkisi

Abstract

Anadolu'nun Türkleşme serüveni yüzyıllar süren göç dalgaları ve yerleşik hayata geçiş düzenini kapsayan bir oluşum sürecidir. Bu çalışma da İslamiyet'i kabul eden ve İslamiyet'in öncüsü haline gelen Türklerin, bu süreçleri nasıl geçirdiğini, hangi aşamalardan sonra İslamlaştığını ve Türkleşme safhasının ardından buna bağlı olarak nasıl bir uyum süreci geçirdiğini, en önemlisi de aynı gibi görünen bu iki kavramın, yani; İslamlaşma ve Türkleşme süreçlerinin nasıl bir kolektif şuurla bir araya getirildiğini gözlemleyen bir araştırma silsilesi sunulacaktır. Bu araştırma yine İslamlaşma ve Türkleşme süreçlerinin, birlikte harmanlanmasıyla oluşan Türk-İslam sentezine de Mevlana'nın eşsiz hümanizmi ve İslamî önderliğinin etkilerini ve katkılarını ön plana çıkartan bir araştırma örneğidir. Mevlâna Celâleddin Rûmi, yaşadığı döneme ve günümüze damga vurmuş, şuan ki kültürümüzün temellerinin atıldığı, belirli dönüm noktalarında toplumu aydınlatan ve geleceklerine katkı sağlayan toplum mimarlarından biridir.Bu zeminden hareket ederek, onun bu karizmasından hareketle, Mevlana'nın, Anadolu coğrafyasını neden tercih ettiği, Belh'ten Anadolu'ya neden göç ettiği, İslam'ı nasıl içselleştirdiği, kitleleri nasıl etrafında topladığı, bunlarla birlikte, Mevlana'nın coşkunluk dönemine kimlerin katkı sağladığı, bu kişilerin; Mevlana'nın hayatının hangi noktalarına nüfus ettikleri, ölümünden sonra oğlu Sultan Veled'in kurduğu `Mevlevilik` tarikatının bu oluşuma ne kazandırdığı bu çalışmanın ana çerçevesini oluşturmaktadır. Bunun yanında sosyolojik perspektifle, dönemin özellikleri incelenmiş ve bu perspektiflerden hareket ederek belirli çıkarımlar yapılmıştır.Mevlana ve tasavvuf anlayışı vazgeçilmez bir ekoldür. Çevresindekileri hiçbir ayrım gözetmeden kucaklaması, aynı bakış açısıyla hümanist bir fikir akımı benimseyip, çevresindekileri aynı çatı altında toplamasını sağlamıştır. Bunu yaparken insanları özgür kılmış, hürriyet ve bağımsızlıklarına asla ambargo koydurmamıştır.Bağımlı olmanın, hürriyetsizlik olacağını varsayarsak bu zulmü asla halka benimsetmemiştir. Müritle, mürşit arasında bağımlılık değil bir bağ vardır. Buda sevgi bağıdır. `Zulme isyan yoksa; Kuran'a iman edemezsin.` Düşüncesini hakkıyla yaşatmaya çalışan ve günümüze ulaşmasında katkısı olan biridir. Bunlarla birlikte, Anadolu'da yaşayan Türk milletinin gerek kültürel, gerek sosyo-ekonomik hayatını büyük bir dönüşüme uğratmadan, sade bir şekilde İslam'ın yaygınlaşmasını sağlayarak da muazzam bir önderlik örneği sergilemiştir.Anahtar Sözcükler: Mevlana, Anadolu, Türkleşme, İslamlaşma, Mevlevilik

The adventure of Anatolia's Turkization is a formation process that includes agelong migration waves and sedendist settlement. In this study, a range of researches will be presented observing how the Turkish people, who accepted Islam and have become the pioneers of Islam, managed these processes; in what ways they established a base of Islam and Turkization; accordingly, how an assimilation process they underwent; and above all, how the processes of these two concepts, which seem to be the same; that is Islamization and Turkization, were brought together with a collective consciousness. This research is also an example of a research that brings to the forefront the effects and contributions of Mevlana's unique humanism and his Islamic leadership to the Turkish-Islam synthesis, formed by the blending of Islamization and Turkization processes. Mevlâna Celâleddin Rûmi is one of the architects of the society who has left his mark on his period and today; illuminated the society and contributed to the future at certain turning points in which the foundations of our actual culture were laid. Starting from his personality, the main framework of this study is why Mevlana preferred Anatolian geography; why he migrated from Balkh to Anatolia; how he internalized Islam; how he gathered the masses around himself; in addition, who contributed to Mevlana's exuberance period; in what points of his life they penetrated and what `Mevlevilik` sect, founded by his son Sultan Veled after his death, made this formation gain. Of course, as we will see, Mevlana and Sufism understanding are indispensable cults. Embracing the people around him without any distinction helped him to bring the people around him together under the same roof and to adopt a humanist idea from the same point of view. While doing so, he gave the people free rein and never let their freedom and independence be embargoed. Assuming that being dependent is not being free, he never let the people adopt this persecution. There is a connection between the mentor and follower; not a dependency. And it is love. He is a sage putting forward best the idea of `If there is no revolt against persecution; you cannot believe in the Qur'an.` In addition, we confirm that the Turkish nation living in Anatolia displays a tremendousexample of leadership by ensuring Islam to spread in a simple way without a major transformation of the cultural and socio-economic life.Key Words: Mevlana, Anatolia, Turkization, Islamization, Sufizm/Mevlevilik