Bazı Sideritis (Sideritis argyrea, Sideritis dichotoma, Sideritis trojana) türlerinin diterpenik bileşenlerinin izolasyonu ve yapılarının tayini

Abstract

BAZI SİDERİTİS (SİDERİTİS ARGYREA, SİDERİTİS DİCHOTOMA, SİDERİTÎS TROJANA) TÜRLERİNİN DİTERPENİK BİLEŞENLERİNİN İZOLASYONU VE YAPILARININ TAYİNİ Ahmet Ceyhan GÖREN Balıkesir Üniversitesi, Fen Bilimleri EnstitUsu Kimya Ana Bilim Dalı (Doktora Tezi / Tez Danışmanı: Prof. Dr. Gülaçtı TOPÇU) Balıkesir, 2002 Bu çalışmada Türkiye'de 35'i endemik olmak üzere 46 türü bulunan Sideritis cinsine ait Sideritis argyrea, S.dichotoma ve S.trojana bitkileri diterpen bileşikleri açısından incelenmiştir. S. argyrea bitkisinin hekzan ve metanol ekstrelerinden dokuzu bilinen kauren diterpen ve bir yeni labdan diterpen olmak üzere toplam 10 diterpen bileşiği elde edildi. Elde edilen bileşiklerin yapıları 7-epicandicandiol (1), ent-la- asetoksi-18-hidroksikaur-16-en (2), 7-epicandicandiol- 18-monoacetate (3), candol B (4) foliol (5), linearol (6), sidol (7), 7- siderol (8), sideridiol (9) ve yeni bileşik olan labdan diterpenin yapısı da e«f-6p,8a-dihidroksilabda-13(16),14-dien (10) olarak belirlendi. Çalışılan ikinci bitki olan S. dichotoma bitkisinin toprak üstü kısımlarından hazırlanan hekzan ve aseton ekstrelerinden 7 bilinen diterpen bileşiği elde edildi. Kauren, kauran ve beyeren iskeletine sahip olan bu bileşiklerin yapılan siderol (8), sideridiol (9), e«/-7a-18-dihidroksibeyer-15-en (11), e«/-7a,15p,18-trihidroksikaur- 16-en (12), e«/-7o>asetoksi-15p,18-dihidroksikaur-16-en (13), ew/-7a,18-dihidroksi- 15p,16p-epoksikauran (sideroxol) (14) ve e»/-7a-asetoksi-18-hidroksi-15p,16p- epoksikauran (15) olarak belirlenirken, çalışılan üçüncü bitki olan S. trojana bitkisinin hekzan ve metanol ekstrelerinden bir pimaran diterpen ve bir kauran diterpen olmak üzere iki yeni bileşik yanında 5 bilinen diterpen bileşiği daha izole edildi. îzole edilen beş bilinen diterpen bileşiğinin yapılan 7-epicandicandiol (1), siderol (8), sideridiol (9), misocandol B (16), ent-7a-asetoksikaur-15-en (17) olarak belirlendi. îki yeni bileşikten birinin kauran iskeletine sahip olan e«f-7cc-asetoksil5p,16p-epoksikauran (18) olduğu ve ikinci yeni bileşiğin de pimaran iskeletine sahip olan e«/-2a-hidroksi-8(14)15- pimaradien (19) olduğu belirlendi. Çalışılan üç bitkiden on dokuzu farklı yapıda toplam yirmi dört diterpen bileşiği izole edilmiştir. Bu bileşiklerden üçü e«/-6p,8a-dihidroksilabda-13(16),14-dien (10), en/-7a-asetoksi-15p/16p-epoksikauran (18) ve e«/-2a-hidroksi-8(14)15-pimaradien (19) dünyada ilk defa bu çalışmada elde edilip yapılan aydınlatılmıştır. Bütün maddelerin yapılan İR, NMR ('H NMR, 13C NMR, HETCOR, COLOC ) Kütle spektroskopisi ile aydınlatılmıştır. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Sideritis argyrea / Sideritis dichotoma / Sideritis trojana / Labiatae / diterpen / eK/-6p,8a-dihidroksilabda-13(16),14-dien / ent-la.- asetoksil5p,16p-epoksikauran / e«r-2a-hidroksi-8(14)15-pimaradien / kauren / kauran / labdan / pimaran / beyeren / NMR / kütle spektroskopisi iv

ABSTRACT ISOLATION AND STRUCTURAL ELUCIDATION OF DITERPENIC COMPOUNDS OF SOME SIDERITIS SPECIES (SIDERITIS ARGYREA, SIDERITIS DICHOTOMA, SIDERITIS TROJANA) Ahmet Ceyhan GÖREN Balıkesir University, Institute of Science Department of Chemistry (PhD. Thesis / Supervisor: Prof. Dr. Gülaçtı TOPÇU) Balıkesir, 2002 Forty six Sideritis species have been reported in the Flora of Turkey, with 10 subspecies and two varieties. Among them thirty five species, four subspecies and two varieties are endemic. In this study, three endemic Sideritis species S. argyrea, S.dichotoma and S.trojana have been studied in terms of extraction, identification and chracterization of diterpenic compounds. Nine known kaurene and a new labdane diterpenes were isolated from hexane and methanol extracts of S. argyrea. Their structures were elucidated as 7- cpicandicandiol (1), en/-7a-acetoxy-18-hydroxykaur-16-ene (2), 7-epicandicandiol-18- monoacetate (3), Candol B (4) foliol (5), linearol (6), sidol (7), siderol (8), sideridiol (9) and a new labdane diterpene e«/-6p,8a-dihidroxylabda-13(16),14-diene (10). From the hexane and acetone extracts of S. dichotoma seven diterpenes which have mainly kaurene, kauran and beyerene skeletons were isolated and identified as known diterpenes siderol (8), sideridiol (9), e«r-7a-18-dihydroxyibeyer-15-ene (11), e«/-7a,15p,18- trihydroxykaur-16-ene (12), en/-7a-acetoxy-15p,18-dihydroxykaur-16-ene (13), ent-la,/%- dihydroxy-15P,16p-epokxikauran (sideroxol) (14) and enf-7a-acetoxy-18-hydroxy-15p,16p- epoxikauran (15). Hexane and acetone extracts of the third plant, S.trojana, afforded five known and two ne diterpene compounds. Structures of the known compounds were identified as 7- epicandicandiol (1), siderol (8), sideridiol (9), isocandol B (16), ent-7oc-acetoxykaur-15-ene (17) while the new compounds were elucidated as e«/-7a-acetoxy-15p,16P-epoxykauran (18) and e«f-2a-hydroxy-8,(14),15-pimaradiene (19).As a result of the study, 3 new, 21 known, total 24 diterpenes were isolated from the three plants, 19 of which have been identified to different compounds. As new compounds the labdane e«?-6p,8a-dihidroxylabda-13(16),14-diene (10), the kauran, ent-7a-acetoxy- 15p,16p-epoxykauran (18) and the pimarane e«r-2a-hydroxy-8,(14),15-pimaradiene (19) have been identified and characterized for the first time from nature. All structures identified by spectroscopic techniques, such as IR, NMR (*H NMR, 13C NMR, HETCOR, COLOC) and mass spectroscopy. Keywords: Sideritis argyrea / Sideritis dichotoma / Sideritis trojana / Labiatae /diterpene / en/-6p,8a-dihydroxylabda-13(16),14-diene / e«r-7a-acetoxyl5p,16p- epoxykauran / e«/-2a-hydroxy-8(14)15-pimaradiene / kaurene / kauran / labdane / pimarane / beyerene / NMR / mass spectroscopy VI