Hedef maliyet yönetim sisteminin Türk hazır giyim sektöründe uygulanabilirlik düzeyinin belirlenmesi üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Günümüzde, tüketici beklentilerinin artması, mal-hizmet arz fazlalıkları, ûffîH1 Ömürlerinin kısalması, yatırım maliyetlerinin artması, ürün karmaşıklığının artması, ürün taklit sürelerinin kısalması, mallara dayalı sürdürülebilir rekabet avantajlarının giderek ortadan kalkması ve üretim yöntemlerindeki değişim gibi çevresel dönüşümler yaşanmaktadır. Bu ve benzeri çevresel dönüşümler, maliyet yönetimi anlayış ve uygulamalarında, geleneksel maliyet yönetimi anlayış ve uygulamalarından stratejik maliyet yönetimi anlayış ve uygulamalarına yönelişi zorunlu kılmaktadır. Sahip olduğu özellikler nedeniyle, hedef maliyet yönetim sistemi [Target Costing], stratejik maliyet yönetiminin en önemli araçlarındandır. Bu anlayış, yalnızca maliyetlerin değil, kârların da yönetilmesini ve planlanmasını içeren metodlardan oluşan bir sistemin kurulmasını gerektirmektedir. Hedef maliyet yönetim sisteminin başarılı bir biçimde uygulandığı ülkeler arasında Japonya' nın özel bir yeri vardır. Sistemi ilk olarak 1960 yılında uygulayan Toyota' dan başka, çok sayıda Japon şirketi sistemi başarıyla uygulamaktadır [Otomotive sektöründe %100, Elektrik-Elektronik sektöründe %88, Makine sektöründe %83 metal sektöründe %67 oranında kullanılmaktadır]. Japon rekabet avantajlarının altında yatan gerçeklerin 1980'li yıllarda daha yakından keşfedilmesi sonucunda, hedef maliyet yönetim sistemine ABD ve AB ülkelerinde de yoğun bir ilgi gösterilmektedir. Başarılı bir şekilde uygulanan işletmelerde önemli kâr ve pazar payı artışlarına yol açtığı görülen hedef maliyet yönetim sisteminin, uygulanmaya çalışıldığı her işletmede başarıyla uygulandığını iddia etmek mümkün değildir. Özellikle ABD ve AB ülkelerindeki uygulamaların genellikle başarısız olduğu belirtilmektedir. Bu başarısızlığın altında, yöntemin anılan ülkelerde oldukça yeni olmasının yanı sıra, belki de daha da önemlisi, sistemin tüm unsurları anlaşılmaksızın, uygulama aşamaları ülke koşullarına uyarlanmaksızın, ilgili gereklilikler yerine getirilmeksizin ve sistemin felsefesi anlaşılmaksızın uygulamaya geçmek yatmaktadır.V 4fV: -K. Ülkemizde hedef maliyet yönetim sistemini henüz uygulayan I `i '¦¦¦, ':''L`: bulunmamaktadır. Bununla birlikte, ulusal ve uluslar arası rekabet koşullarındaki gelişmeler; başta - ihracat ve istihdam katkıları bakımında Türk ekonomisi için çok önemli olan ve son yıllarda Güneydoğu asya ülkelerinin rekabeti yüzünden bazı iç ve dış pazarlarını kaybeden- hazır giyim sektörü olmak üzere diğer sektörlerdeki işletmelerin de bu maliyet yönetim sistemim benimsemek durumunda kalacaklarım göstermektedir. Bununla birlikte, hedef maliyet yönetim sisteminin ABD ve AB ülkelerindeki uygulama örnekleri ve ülkemizde toplam kalite yönetimi ve benzeri yaklaşımların uygulamalarından elde edilen deneyimler, her yeni uygulama gibi, hedef maliyet yönetim sisteminin de uygulanabilirlik düzeyinin araştırılmasını, olası olumsuzluk ve eksikliklerin önceden belirlenerek giderilmesini gerekli kılmaktadır. Bu çalışmanın amacı; hedef maliyet yönetim sistemini tanıtmak, bu sistemin başarısını etkileyen faktörleri belirleyip bir değerlendirene formu adı altında sunarak sistemi uygulamak isteyen firmaların önceden kendilerini değerlendirmelerime ve olası eksiklikleri ve olumsuzlukları görüp gidermelerine imkan sağlamak, Türk hazır giyim sektöründe hedef maliyet yönetim sisteminin uygulanabilirlik düzeyini tespit etmek ve çeşitli firma özelliklerinin sistemin uygulanabilirlik düzeyi üzerindeki etkilerini belirlemektir. Bu nedenle, öncelikle hedef maliyet yönetim sisteminin başarısını etkileyen faktörler belirlenmiş ve değerlendirme formu adı altında sunulmuştur. Çalışmamızın bu kısmına ilişkin verilerin kaynağı, hedef maliyet yönetim sistemi literatürüdür. Daha sonra, söz konusu faktörler anket sorulan haline getirilerek sektörü oluşturan firmaların bu faktörlere göre kendilerini değerlendirmeleri istenmiştir. Her bir faktöre ilişkin firma değerlendirmeleri `Kesinlikle Katılmıyorum` dan 'Kesinlikle Katılıyorum`a kadar uzanan 5'li likert ölçeğine göre belirlenmiştir. Çalışmamızın sektör değerlendirmelerine ilişkin verileri örnekleme anket uygulaması neticesinde elde edilmiştir. Araştırma evreni İstanbul tekstil ve konfeksiyon ihracatçı birliğine kayıtlı 650 firmadan oluşmaktadır. Araştırma evreni firmaların bulundukları illere göre kademelendirilmiş, sonra, tesadüfi [Rastlantısal] örnekletti yöntemine göre 450 firma belirlenmiştir. Gerekli örnek büyüklüğü 1$7 adet firmadır. Veriler anket uygulaması ile elde edilmiştir. Anketler gönüllü lisans öğrencilerinden oluşan''-s,**..¦¦*:Vl.-`,-:< anketörler tarafından gerçekleştirilmiştir. 290 adet anket cevaplandırılmıştır. Anketlerin geri dönüş oranı 290:450 = % 64'tür. Anket sonuçları SPSŞ istatistik paket programında analiz edilmiş ve analizlerde descriptive ve inferential yöntemler kullanılmıştır. Ölçeğin güvenilirliği ile ilgili Çronbach alfaa değeri % 71'dir. Söz konusu çalışmamızın sonuçlarına göre; `Kesinlikle uygulanmaz`, `Uygulanmaz`, `Uygulanabilir`, `Uygulanır` ve `Kesinlikle Uygulanır` şeklindeki 5'li bir ölçme çerçevesinde, Türk hazır giyim sektöründe hedef maliyet yönetim sisteminin uygulanabilirlik düzeyinin `Uygulanır` düzeyde olduğu görülmüştür. [3.57]. Sistemin uygulanabilirlik düzeyi, firmaların büyüklükleri, ihracat miktarları, çalışan sayıları vb. gibi özelliklere göre farklılıklar göstermektedir. Türk hazır giyim sektörü firmalarının % 53. 7'sinde HMYS uygulamalarının hiçbir basan şansı bulunmamaktadır. Sektörün % 34.3 'ünün HMYS uygulamalarında kısmen başarı şansı bulunduğu görülmektedir. Potansiyel HMYS uygulamalarının başarı şansı kesin olan firmaların sektörün ancak % 12'sini oluşturmaktadır. Ayrıca, sistemi uygulaması durumunda başarı şansı olan firmalarla böyle bir şansa sahip olmayan firmalar arasında, sistemin başarısını etkileyen faktörlerin algılanması bakımından önemli farklılıklar olduğu görülmüştür. Söz konusu faktörlerin algılanma düzeyi arttıkça, potansiyel uygulamaların basan şansı da artmaktadır. Anahtar Kelimeler: Yönetim Muhasebesi, Hedef Maliyet Yönetim Sistemi, Stratejik Maliyet Yönetimi, Hedef Maliyet Yönetimi Sistemini Oluşturan Faktörler, Değerlendirme Formu.

SUMMARY Some environmental changes such as the increase of the global competition, product supply, investment costs, product complexity, the decrease of procjuct life- cycle, sustainable competitive advantage based ön products, imitation period concerning with products, the positon of consumers and the change of production system have required an inclination from traditional cost accounting understanding and applications to strategic cost management understanding and applications. Because of its characteristics, target costing which is the most important tool of strategic cost management purposes to manage both costs and profits. Target costing has been applied most succesfiilly in Japan. This method has been used by lots of companies in Japan since 1960 in which Toyota has applied this method [Automotive industry 100 %, Electrical-Electronic 88 %, Macinery 83 %, Finished Materials 67 % ]. In the United States and EU countries, most companies have been interested in target costing since 1980 at which the reasons of Japan's competitive advanteges had understood better. Target costing has caused to increase in profits and market share at companies which have applied this method succesfiilly. But, it is not possiple to say same things for some companies which have tried to implement target costing. It has been stated that the implementation of target costing in the united states and EU countries are genefally unsuccesfull. In adition, target costing is rather new in this countries, this unwanted result has originated mostly from starting implement target costing without full understanding, adapting the firm and country conditions and full understanding the philosophy of the system. Target costing has not been implemented in Turkey yet. However, competitive conditions in national and global markets indicate that companies in ready to wear industry which is most important for Turkish economy in employment and export and other industries will have to interest in target costing system.,/ 'JWi î/'v yMİ ?'4'* *v However, unsuccesfull examples of target costing implementations M the '?*$ *- 4$ united states and EU countries and experiences obtained from the applicİtiçpSfçf >/*.*./ ?«*>?.' c -ş. `i total quality control in Turkey are required that the applicability of target costing 1^/ must be investigated and probable deficiencies and negativeness must be eliminated before starting implementation like other new methods. The purpose of this study is to introduce target costing system, to determine factors that have formed target costing system, to investigate the applicability level of target costing in Turkish ready to wear industry and to explore the effects of various firm characteristics on this level above mentioned. With this aim, firstly, it has been determined factors that have formed garget costing system. Then, an appraising form has been constructed for firm wanting to apply target costing system to appraise themselves before they start applying the target costing system. Datas concerning with this factors have obtained from related literature. Second, this factors have transformed into questions in questionaries to find out firm evaluations in Turkish ready to wear industr concerning with those factors. Then, the applicability level of target costing in this industry and effects of various firm characteristics on this applicability level have been determined. Datas of this part of our research have been provided from questionaries to the sample. According to records association of Istanbul textile and ready to wear exporters, there are 650 firms related to our research. The distribution of 650 fitms has been determined according to provinces. Research sample has been formed from 450 firms by using coincidental sample method. Required sample size are 157 firms. Questionaries have been applied by pollsters which are graduate studens. 290 questionaries have been answered by firms in the sample. Datas of our research have been analyized by using descriptive and infertial statistic methods such as one way varyans analysis [ANOVA] and Duncan test. Cronbach alpha related to scale reliability is 0. 71. According to the results of our research, the applicability level of target costing which has been measured as `centainly unapplicable`, '^inapplicable`, `neither applicable nor unapplicable`, `applicable` and `certainly applicable` inTurkish ready to wear industry is applicable [ 3.57]. This study has also sMwfd' that*, /, «? *ğ, the applicability level of target costing has been affected from various fifni`,,» >* /* characteristics such as firm size, employment, export etc. 53.7 percentage of fıraîsİrl Turkish ready to wear industry have not succes change in potential target costing applications. For 34.3 percantage of firms in this sector, there is succes change partially. Firms formed 12 percentage of this sector have succes change definitely for potential target costing applications. The more level of perception related to factors affecting the suces of target costing system, the more succes change of potential target costing applications in ready to wear industry. Key Words: Management Accounting^ or get Costing, Strategic Cost Management, Factors Forming Target Cost Management System, Appraising Form.