İran`ın Azerbaycan politikası

Abstract

O 7 F1 T ^-Vftw1^ Bu tez çalışmasında komşumuz olan ve tarihten gelen köklü İlişkilere sahip olduğumuz İran'ın, yine bizim açımızdan dost ve kardeş bir ülke olan Azerbaycan Cumhuriyeti' ne karşı izlediği politika ve bu politikanın sonuçları incelenmeye çalışılmıştır. İran'ın Azerbaycan Politikası; Güney Azerbaycan Sorunu, Hazar Sorunu, Dağlık Karabağ Sorunu ve İran'ın Rusya ve Ermenistan ile İttifakı, başlıkları altında incelenmiştir. 1991 yılından beri İran'ı en çok korkutan konu, Azerbaycan Cumhuriyeti 'nin bağımsızlığını kazanması ile Güney Azerbaycan'da yaşayan Azeriler' in ayaklanarak, Azerbaycan Cumhuriyeti 'ne katılacağı düşüncesi olmuştur. İran'da yaklaşık 20 milyon Azeri Türkü yaşamakta, fakat İran'da yaşayan Azeriler bir çok alanda haklarından mahrum edilmekte olup bu durum yıllarca İran'a hükmetmiş olan Türkler arasında huzursuzluklara neden olmaktadır. İran, Türkler' in gösterdikleri bu tepkileri İran'dan ayrılma girişimi olarak değerlendirmekte, bu duruma Azerbaycan Cumhuriyeti 'nin neden olduğunu iddia etmekte ve Azerbaycan'a karşı hasmane bir politika izlemektedir. Öte yandan İran, 1991 yılında SSCB 'nin dağılması ile birlikte daha önceden sadece SSCB ile paylaştığı Hazar kıyılarını, başta Azerbaycan olmak üzere dört devletle daha paylaşmak zorunda kalmıştır. 1991 yılından beri Hazar'ın göl mü yoksa deniz mi olduğunu belirlemeye dair yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamamıştır. Hazar'ın zengin enerji kaynaklan başta bu kıyıdaş ülkeler olmak bir çok ülkeyi cezbetmektedir. İran, Hazar konusunda Azerbaycan'a zıt ve uzlaşmaz bir politika izlemektedir. Bu sebeple de iki ülke ilişkileri zaman zaman aşırı şekilde gerilmektedir. Diğer yandan İran Ermenistan ile Azerbaycan arasında anlaşmazlık konusu olan Dağlık Karabağ konusunda da, bölgedeki çıkarları çerçevesinde Ermenistan'ı desteklemiş ve arabuluculuk girişimleri Azerbaycan aleyhine sonuçlanmıştır. İran böylelikle bölgede Ermenistan karşısında Azerbaycan'ı sıkıştırmak istemiştir. Ayrıca İran bölgedeki çıkarları çerçevesinde Azerbaycan'la çeşitli problemleri olan Ermenistan ve Rusya ile de işbirliği içine girerek Azerbaycan'ı zor duruma düşürmeye çalışmıştır.

SUMMARY ^ In this study, it is tried to examine the policy of Iran, which is our neighbour and we have long years relations, against Azerbaijan which is our friend and has the same roots with us. The policy of Iran against Azerbaijan is tried to explain under four titles; The Problem Of South Azerbaijan, The Caspian Sea Problem, The Nogorno Karabakh Problem and The Cooperation Between Iran-Russia and Armenia When Azerbaijan Repuplic has declared its independence in 1991 Iran has been afraid of breaking up because of the fact that it thinks that South Azerbaijan wants to leave from Iran in order to join to Azerbaijan Republic. In Iran appromixetely 20 million Azeri Turks have been living nowadays but the rights of this minority is not given by the goverment of Iran. This condition causes unhappiness among the Azeris whom had leaded Iran along time in the history. Iran thinks that the meaning of Turkish people's reaction is the sign of the aim of breakig up from Iran and it thinks that the cause of this condition is Azerbaijan Republic and by the reason of the fact that Iran's policy against Azerbaijan is unfriendly On the other hand after breaking up of SSCB, Iran has to share the shores of the Caspian Sea with four countries. Since 1991 there has been no aggrements among five countries to make abvious that Caspian is a sea or a lake. The rich resources of Caspian basin attracks very much attention to this region. About Caspian, Iran has an unaccepptable policy against to Azerbaijan. Because of this reason the relations between two countries sometimes get stretched At the same time Iran has supported Armenia during the Nogorno Karabakh problem which caused the war between Armenia and Azerbaijan. The peace making attempts of Iran has ended with the loss of Azerbaijan. In this way Iran wants to make difficult position for Azerbaijan opposite of Armania in the region. And than Iran has been in cooperation with Russia and Armania which have some problems with Azerbaijan to create a diffucult position for Azerbaijan in the region.