İran`ın etnik, siyasi, ekonomik yapısı ve komşu devletlerle ilgili stratejik yaklaşımlar

Abstract

ÖZET Iran 1979'dan sonra İslam rejimini dünyaya yaymaya çalışmış ve Ortadoğu'nun bugünkü profilinin çizilmesinde önemli bir rolü olmuştur, özellikle ABD'nin, 11 Eylül sonrası uygulamaya koyduğu Büyük Ortadoğu projesi çerçevesinde Ortadoğu, Orta Asya ve Kafkasya denilen Büyük Ortadoğu'yu 'demokratikleştirme' ve buna bağlı olarak da bu bölgedeki stratejik noktaları ele geçirme politikası, bölgede İran'ın rolünü daha da arttırmıştır. Fakat bu rolün anlaşılması için İran'ın sosyo-ekonomik-politik yapısı ve tarihinin bilinmesi gerekmektedir.. Bu çalışmanın amacı 1979 sonrası İran'ın sosyo-ekonomik ve politik yapısını ve bunlara bağlı olarak da komşu devletlerle ilişkilerini analiz etmektir. Bu yüzden bu çalışma iki soruya cevap aramaktadır: Bunlardan ilki, iran'ın sosyo-politik ve ekonomik yapısı İran'ın uluslararası ilişkilerine nasıl bir etki yapmaktadır? İkincisi ise, İran'ın uluslararası ilişkiler politikasını etkileyen global dinamikler nelerdir? sorularıdır. Çalışma da kalitatif (qualitative) yöntem kullanılmıştır. Konuyu açarsak, bu çalışmada İran'ın dış aktörlere etkisini ve dış aktörlerinde İran'ın sosyo- politik, ekonomik ve uluslararası ilişkiler politikasına etkileri incelenmiştir. Bu bağlamda da tarama metodu kullanılarak, birincil ve ikincil kaynaklardan yararlanılarak bir literatür taraması yapılmış ve konuyla ilgili olaylar ve olgular analiz edilmiştir. Çalışma çerçevesinde, birincil kaynak olarak gazete haberleri kullanılırken, İkincil kaynak olarak kitaplar, dergiler ve Internet kaynakları kullanılmıştır. Çalışma beş ana bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Bu bağlamda çalışmanın ilk bölümünde teorik bilgiler verilmekte, ikinci ve üçüncü bölümlerde ise iran'ın sosyo-politik, ekonomik, etnik yapısı ve tarihi incelenecektir. Bu bölüm okuyucuya İran'ın sosyo, ekonomik ve politik yapısını analiz etmede ve diğer iki bölümü anlamada yardımcı olacaktır. Dördüncü bölüm ise ilk bölüme referansla, İran'ın komşularıyla ilişkilerini ve Tahran'ın uluslararası ilişkiler politikasını analiz edecektir.Bu bağlamdaİran'ın Türkiye, ABD, AB, Ortadoğu, Kafkasya ve Orta Asya ile politikaları incelenecektir. Beşinci bölümde ise ikinci bölümde anlatılanlar ışığında 11 Eylül sonrasında İran'ın başına gelebilecek muhtemel gelişmeler senaryo halinde analiz edilecektir. Bu senaryolarda da Türkiye'nin muhtemel rolü ve ne yapması gerektiği vurgulanacaktır.

SUMMARY After the 1979, Iran has used to diffuse Its Islamic ideology to the world,` and it has had a great role to shape the current profile of the Middleeast. Especially, the current geo-political strategy of the USA implemented for democratising the Middle East, the Caucauses, and the Central Asia, and for capturing the strategical points in these places in the context of the 'Greater Middle Easter Project1 has increased the importance of Iran. However, in order to understand Iran's role in this issue, the history and the socio-political and the socio-economic structure of Iran should be known. In this context, the focal point of this research is to analyse the socio economic and political structure of the post-1979 Iran, and its relationship with its neighbors Therefore, this study aims to answer to two questions: a) How does socio-economic and political structure of Iran affect the international relations of Tehran? b) What are the global dynamics affecting the international relations policies of İran? The qualitative method is used in this study in which the research focuses on the impact of Iran on external actors, and of external actors on Iran's socio-economic, political structure and international relations policies. To analyse the literature, and to it constitute the backbone of the research. This study consists of both primary and secondary resources. Newspapers are used as a primary resource and books, articles, journals and internet are used as seconday resources. The research is formed from five section. The first part gives the theoretical informations. The second and the third parts evaluate the socio economic, political, historical and ethnic structure of Iran. This part helps us to analyse the socio-economic and political structure of Iran, and to understand the rest of the study. The forth chapter analyses thes. relationship of Iran with its neighbours and its effects on the international relations policies of Tehran. Therefore, theresearch evaluates the relationship of Iran with the USA, the Middl p til »A `**?-?'* Central Asia, the Caucausas and Turkey. / w $ Av/1vv' f % The fifth chapter analyses the probable scenerios which can happâp to ; /-^ Iran after the 11th September in the light of the preliminary chapters. The probable policies of Turkey which can be implemented against the developments in this region.