Muhasebecilerin bilişsel ahlaki gelişim seviyelerinin etik kararlara ve mesleki bağlılığa etkisi

Abstract

Bu çalışmada, muhasebecilerin bilişsel ahlak gelişiminin (kişisel çıkar, geleneksel düzey, evrensel ilkeler), etik oryantasyon (adalet oryantasyonu, rölativist oryantasyon, sonuçsal oryantasyon, deontoloji oryantasyonu), etik farkındalık, etik karar ve mesleki bağlılık (duygusal bağlılık, devam bağlılığı, normatif bağlılık) üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu gaye ile Türkiye genelinden 539 muhasebe meslek mensubundan anket yöntemiyle veri toplanmıştır. Elde edilen verilerle ilgili olarak öncelikle tanımlayıcı istatistikler hesaplanmıştır. Bu aşamadan sonra ise verilere ilişkin, ANOVA, korelasyon, güvenirlik, faktör ve çoklu regresyon analizleri yapılmıştır. Son olarak çalışmada ortaya konan modelin bütünüyle test edilmesi için yapısal eşitlik modeli gerçekleştirilmiştir. Analizler sonucunda oldukça önemli bulgulara ulaşılmıştır. Bu bulgulardan bazıları şunlardır.Bilişsel ahlak gelişiminin kişisel çıkar seviyesinde yer alan bireylerin, etik karar vermede etik yönelim olarak çoğunlukla rölativizmi ve sonuçsallığı tercih ettikleri görülmektedir. Buna karşın geleneksel düzey ve evrensel düzeyde bir bilişsel ahlak gelişimine sahip meslek mensuplarının etik oryantasyon olarak deontoloji ve adalet yönelimli oldukları görülmektedir. Kişisel çıkar odaklı bireylerin etik farkındalıkları, geleneksel ve evrensel değerler odaklı bireylere oranla daha düşüktür. Etik farkındalığın yüksek olması etik karar vermeyi güçlendirirken, etik farkındalığın düşük olması etik olmayan kararı seçme olasılığını artırmaktadır. Bilişsel ahlak gelişiminin kişisel çıkar düzeyinde bulunan bireylerin mesleki bağlılık düzeyleri, geleneksel ve evrensel ilkeler düzeyinde bulunan bireylere göre daha düşüktür. Kişisel çıkar odaklı bireylerin devam bağlılığı öne çıkarken, evrensel ilkeler ve geleneksel düzeyde bulunan bireylerin duygusal ve normatif mesleki bağlılıkları daha güçlüdür. Muhasebecinin karşılaştığı mesleki etik ikilemlerde, etik kararı seçmesi mesleki bağlılığı artırırken, mesleğini devam ettirme düşüncesini desteklemektedir. Buna karşın etiksel ikilemlerde etik dışı karar vermek durumunda olan meslek mensuplarının, mesleki bağlılık düzeyleri zayıflamakta ve mesleklerini sürdürme isteği azalmaktadır. Ulaşılan bulgular ışığında çalışmanın son bölümünde bir takım değerlendirmeler yapılmış ve öneriler sunulmuştur.

This study aims to designate the impact of accountants? cognitive moral development (self interest, traditional level, universal principles) on ethical orientation (justice orientation, relativist orientation, teleological orientation and deontological orientation), ethical awareness, ethical decision and professional commitment (affective commitment, continuance commitment and normative commitment). With this aim, data were collected from 539 accountants throughout Turkey via questionnaire. First, descriptive statistics were calculated on the basis of the collected data. After this phase, ANOVA, correlation, relability, factor and multiple regression analysis were conducted. Finally, structural equation model was developed in order to fully test the introduced model in this study. Findings of primary importance were obtained as a result of the analysis. Some of these findings are mentioned below.It is observed that individuals whose cognitive moral development is in the level of self-interest mostly prefer relativism and teleology as ethical orientation in case of ethical decision-making. In contrast with this, it is observed that professionals with a cognitive moral development of a traditional and universal level have deontological and justice orientation as ethical orientation. Ethical awareness of the individuals focusing on self-interest is lower than those who focus on traditional and universal values. While a high degree of ethical awareness strengthens ethical decision-making, a low degree of ethical awareness increases the probability of unethical decision-making. The professional commitment level of the individuals with a focus on self-interest is lower than those with a focus on traditional and universal principles. While the continuance commitment looms large in the case of the individuals with a focus on self-interest, the emotional and normative professional commitment of those with a focus on traditional and universal principles is stronger. In the case of ethical dilemmas faced by the accountants, the choice of ethical decision increases professional commitment and strengthens the idea of staying in the profession. In contrast with this, unethical decision-making results in the weakening of professional commitment and of the desire to stay in the profession. In the light of the findings, certain assessments were made and a number of suggestions were proposed in the last part of the study.