XV ve XVI. yüzyılda Zile kazası: 1455-1574

Abstract

Bu tez çalışmasında, 1455, 1485, 1519 ve 1574 tarihli ayrıntılı tahrir defterlerine dayalı olarak XV ve XVI. yüzyıllar boyunca Zile kazasının sosyo-ekonomik ve idari yapısı ortaya konmuştur. Çalışmanın amacı Zile yöresinin Osmanlı idaresindeki ilk iki asrını ele alıp Tokat, Amasya, Samsun, Çorum, Sivas ve Bozok üzerine daha önceden gerçekleştirilen tahrir çalışmalarına Rum eyaletinin bu halkasını da eklemektir. Çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilk olarak Zile kazası ile ilgili bilgileri içeren ayrıntılı ve özet tahrir defterlerinin tanıtımı yapılmıştır. Daha sonra Zile kazasının Osmanlı idaresi kuruluncaya kadarki tarihi dönemi kısaca aktarılmıştır. Son olarak, eldeki kaynakların ışığında Osmanlıların yöredeki egemenliğinin ilk iki asrına ait tarihi coğrafyası ve idari yapısı aydınlatılmıştır.İkinci bölümde, Zile şehri ve kırsalındaki yerleşme tipleri belirlenmiştir. Bu yerleşim tiplerinin genel tanımları yapıldıktan sonra şehir ve kırsaldaki vergi nüfusu belirlenip kazada yaşayan nüfusun özellikleri ile ilgili tahminlerde bulunulmuştur.Üçüncü bölümde, ikinci bölümü tamamlar nitelikte nüfusu oluşturan unsurlar askeriler ve reaya olmak üzere gerek şehir ve gerekse kır için ayrı ayrı ele alınmıştır. Bu şekilde nüfusu oluşturan bireyler meslekleri ve diğer bazı özelliklerine göre sınıflandırılmış ve yöre insanının değişik yönleri etraflıca gözden geçirilmiştir. Bu meyanda askeriler, malikane ve divani gelirleri toplamaları bakımından da değerlendirilmiştir. Bu bölümde, ayrıca, yöreye başka yerlerden gelen nüfus da ele alınmıştır. Dördüncü bölümde, Zile kazasının XV ve XVI. yüzyıllar boyunca ortaya koyduğu ekonomik etkinlikler önce kaza merkezi, daha sonra kır iskân merkezleri bazında değerlendirilmiş, yörenin iktisadi durumu üzerinde durulmuştur. Ardından bu ekonomik etkinliklere bağlı olarak Zile şehrinin ve kırsalının vergi yükümlülükleri ele alınmıştır. Bu bölüm bir bakıma ekonomik faaliyetlerin sürdüğü mekanları da içerisine alan bir bölüm olmuştur.Beşinci bölüm ekonomik mekânlardan farklı olarak XV ve XVI. yüzyılda Zile şehrinde ve kırsal kesiminde kurulmuş olan dini ve sosyal kurumlara ayırdığımız bir bölümdür. Bölüm, bu yönüyle, Zile yöresinde cami, mescit, zaviye gibi din; medrese gibi eğitim ve çeşme gibi sosyal yapıları tanıtmaktadır.Altıncı bölüm sonuç ve değerlendirme ile bazı önerilerimizi içeren bölümdür.Anahtar Kelimeler:Zile, Acacı, Halka-i Hass, Hüseyinabad, Karahisar-ı Behramşah, Kızılkünbed, Kuştaş (Üçtaş), Meşhedabad, Özikavağı, Yenimüslüman, 15 ve 16. yüzyıl

In this thesis, it has been examined the socio-economic and administrative structures of the district of Zela as based upon the tapu-tahrir registers of 1455, 1485, 1519 and 1574 years. The aim of the study is to deal with the area of Zela during the two centuries of Ottoman period in terms of many aspects and add a new examination to the cases studies done before of Tokat, Amasya, Samsun, Çorum, Sivas and Bozok within the province of Rum.The study consists of six chapters. In the first chapter, detailed and summary tapu-tahrir registers providing information related to the district of Zela were firstly introduced and then was dealt with the history of Zela region until the takeover by the Ottomans. Later, during the first two century domination in the area of the Ottomans, the historical geography and administration structure of Zela were explained in the lights of sources in hand. In the second chapter, the settlement types in the city of Zela and its rural lands have been determined. Having made the definitions of these settlement types, the urban and rural population of Zela has been examined and some evaluations have been made on general characteristics of the population living in the district. In the third chapter, the two major categories of population, people and militaries, have been evaluated separately in both urban and rural in order to complete the matters in the second chapter. Firstly, the individuals composing the population were classified in terms of profession and other characteristics and analysed in detail. In the same way, the military people were evaluated in colleting the mâlikâne and dîvânî tax revenues. In addition, in this chapter, immigrants into the area from other places were also examined in detail. Namely, this chapter was dealt with the social composition of Zela district. In the fourth chapter, firstly, the economic activities of the district of Zela during the 15 and 16th centuries have been examined in the framework of urban and rural settlements. Secondly, the urban and rural taxes of Zela district have been dealt with, depending on these economic activities. The fifth chapter, apart from the economic areas, focuses on religious and social institutions founded in the urban and rural places of Zela during the 15 and 16th centuries. In other words, this chapter examines religious such as mosque, small mosque and convent; educational such as medrese (seminary school) and social institutions such as fountain. The sixth chapter contains all results and evaluations related to other chapters. Key Words: Zela, Acacı, Halka-i Hass, Hüseyinabad, Karahisar-ı Behramşah, Kızılkünbed, Kuştaş (Üçtaş), Meşhedabad, Özikavağı, Yenimüslüman, 15th century, 16th century