Arslan Yabgu ve Yabgulular

Abstract

Türk Tarihi içerisinde önemli bir yere sahip olan Selçuklu Devletinin kuruluşu oldukça uzun ve müşkülatlı geçmiştir. Selçuk b. Dukak'ın Oğuz Yabgu Devletinden ayrılıp Cend bölgesine yerleşmesi ile başlayan 1040 Dandanakan savaşına kadar devam eden kuruluş sürecinin en önemli tarihi şahsiyeti şüphesiz ki Arslan Yabgudur. Kaynaklarda cesaret ve yiğitliğiyle kendisine yer edinen Arslan Yabgu, Maveraünnehr ve Horasan bölgesinde hâkim olan Samanoğulları, Karahanlılar ve Gazneliler arasında sıkışmış olan Selçuklu Türkmenlerine yurt bulmayı amaçlamıştır. Bu yönüyle Arslan Yabgu döneminin en dikkat çeken isimlerinden biri olmuştur. Ancak savaşçılık ve cesaret konusunda gösterdiği yetenği siyasi arenada pekte gösterememiş ve nihayet bunun neticesi olarakta 1025 yılında Gazneli Mahmud tarafından yakalanarak esir edilmiş ve hapsedildiği Kalencar kalesinde vefat etmiştir.Arslan Yabgunun Gazneli Mahmut tarafından esir edilişi, Selçuklu ailesi içerisinde daha evvelki yıllarda boy göstermiş olan ayrılık hareketinin kesinleşmesini beraberinde getirmiştir. Nitekim onun Yabgulu adı verilen maiyeti, Selçuklu reisi olan Tuğrul ve Çağrı Beyler'in idaresine girmeyi kabul etmeyerek Gaznelilerin Hâkimiyet sahasındaki Horasan'a yerleştiler. Fakat burada da tutunamayıp oradan Anadolu'ya ve Musul'a yöneldiler. Ancak 1045 yılında Musul'dan da tardedilmişlerdir. Yabgulu Türkmenlerinin Anadolu da kalan kısmı ise Arslan Yabgu b. Kutalmış b. Süleyman Şah liderliğinde Türkiye Selçuklu Devletinin kuruluşuna katkı sağladılar. Görüldüğü üzere Türkiye Selçuklu Sultanları, Selçuklu Hanedanının Arslan Yabgu kolundan gelen Süleyman Şah tarafından kurulmuştur. Bu bakımdan Arslan Yabgu ve Yabgulu Türkmenlerinin faaliyetleri konusunda yapılacak bir araştırmanın, gerek Selçuklu tarihi gerekse Türk ve İslam tarihi araştırmalara büyük katkı sağlayacağı şüphesizdir.Anahtar Kelimeler: Oğuzlar, Selçuklu Devleti, Arslan Yabgu, Yabgulu Türkmenleri

The foundation of Seljukid State which had an important place in Turkish history, took a long and hard period. Arslan Yabgu is doubtlessly the most important historical person of this foundation period which started with Selçuk b. Dukak's settlement in Jand region by being independent from the Oghuz Yabgu State and continued until the Battle of Dandanakan in 1040. In historical sources, Arslan Yabgu gained a fame with his courage and valiance and aimed to find a settlement for Seljuk Turkmens that were jammed among the territories of Ghaznavids, Karakhanids and Samanids who ruled Mawarannahr and Khorasan. With this aspect Arslan Yabgu is one of the leading figures of his era. But he could not show his capability of his courage and valiance in political arena and at last was captured by Mahmud of Ghazni in 1025 and died in the Fort of Kalinjar where he was jailed.The capture of Arslan Yabgu by Mahmud of Ghazni brought about the realizing of the separation between Seljuk dynasty which had appeared in the previous years. Thus his followers called Yabgulu rejected being under Tuğrul and Çağrı Bey's ruling and settled in Khorasan which was under Ghaznavid hegemony. But they could not keep settling here and thence headed to Anatolia and Mosul. But they were expulsed from Mosul in 1045. The remaining Yabgulu Turkmens under the leadership of Suleyman Shah b. Kutalmish b. Arslan Yabgu contributed to the foundation of Sultanate of Rum. As is seen Sultanate of Rum was founded by Suleyman Shah who descended from the Arslan Yabgu line of Seljuk dynasty. In this regard it is doubtless that a study about Arslan Yagbu and the activities of Yabgulu Turkmens will contribute a lot to both the history of Seljuks and to the Turkish and Islamic history studies.Key Words: Oghuzs, Seljukid State, Arslan Yabgu, Yabgulu Turkmens