Bazı mürdümük (Lathyrus sativus L.) hatlarının sitolojik, morfolojik ve tarımsal özellikleri üzerinde araştırmalar

Abstract

ÖZET BAZI MÜRDÜMÜK (Lathyrus sativus L. ) HATLARININ SİTOLO JİK, MORFOLOJİK VE TARIMSAL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR Yaşar KARADAĞ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Doktora Tezi 1999, 152 sayfa Danışman : Prof. Dr. Uğur BÜYÜKBURÇ Jüri : Prof. Dr. Uğur BÜYÜKBURÇ : Doç. Dr. Rüştü HATİPOĞLL : Doç. Dr. Metin TOSUN Bu çalışmada. İCARDA` dan sağlanan onüç yaygın mürdümük hattından Tokat koşullarında yapılan araştırmalarda ümitvar oldukları saptanan beş yaygın mürdümük hattı (452, 439. 455, 463 ve 38 no'lu) Tokat-Kazova'da tek bitki ve parsel olarak yazlık ve kışlık, Yozgat-Sarıkaya'da ise parsel bazında kışlık olarak ekilerek verim ve kalite durumları incelenmiştir. Ayrıca, bu hatlar morfolojik ve sitolojik özellikler yönünden de incelenerek, ileride yapılacak ıslah çalışmalarına ışık tutulması amaçlanmıştır. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre, üç tekrarlamalı olarak kurulmuştur. Sitolojik çalışmalar ve yıllar ortalamasına göre elde edilen sonuçlarda 1. Yaygın mürdümük türünün incelenen beş hattında yapılan sitolojik araştırmalar sonucunda 2n= 14 somatik kromozoma sahip olduğu görülmüştür. Bunlardan, sırasıyla 439ve 455 no'lu hatların II ve V, 452 no'lu hattın II ve VI, 463 no'lu hattın ise II ve IV numaralı kromozomlarının kısa kolları üzerinde ve kısa koldan daha uzun birer satelitin bulunduğu gözlenirken, 38 no'lu hattın hiçbir kromozomunda satelitli yapıya rastlanmamıştır. 2. Tek bitkilerde, kışlık ekimlerde hatlar arasında bitki boyu, ana dal sayısı, bitki başına yaprak sayısı, bitki başına yaprakçık sayısı, yaş ot ağırlığı, kuru ot ağırlığı, dolu bakla sayısı, bitki başına tohum verimi, % 50 çiçeklerime süresi ve olgunlaşma süresi bakımından yıllara göre değişen belirgin farklılıklar ortaya çıkmıştır. Aynı özellikler açısından farklılıklar yazlık ekimlerde de saptanmıştır. 3. Parsellerde, Tokat-Kazova'da kışlık ekimlerde üç yılın birleştirilmiş varyans analiz sonuçlarına göre biyolojik verim, tohum verimi, bin tohum ağırlığı ve kuru otta ham protein oranı bakımından hatların istatistiki yönden önemli farklılıklar gösterdiği saptanmıştır. 4. Üç yılın birleştirilmiş varyans analiz sonuçlarına göre, Tokat-Kazova'da yazlık ekimlerde yaş ot verimi, kuru ot verimi ve tohumda ham protein oranı bakımından hatlar arasında istatistiksel olarak önemli farklılıklar ortaya çıkmıştır. 5. Parsellerde, Yozgat-Sarıkaya'da kışlık ekimlerde iki yılın birleştirilmiş varyans analiz sonuçlarına göre bitki boyu. yaş ot verimi, kuru ot verimi, tohum verimi ve kuru otta ham protein oranı açısından hatlar arasındaki farkların istatistiksel açıdan önemli olduğu saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Lathyrııs sativus L., hat, karyogram, idiogram, morfoloji, agronomi.

Ill ABSTRACT A RESEARCH ON CYTOLOGICAL, MORPHOLOGICAL AND AGRICULTURAL CHARACTERISTICS OF SOME GRASSPEA {Lathyrus sativus L.) LINES Yaşar KARADA? Gaziosmanpaşa University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Field Crops Ph.D. Thesis 1999, 152 pages Supervisor : Prof.Dr. Uğur BÜYÜKBURÇ Jury : Prof.Dr. Uğur BÜYÜKBURÇ : Doç.Dr. Rüştü HATİPO?LU : Doç.Dr. Metin TOSUN This stud}' was carried out to determine the cytological, morphological and agricultural characteristics of five grasspea {Lathyrus sativus L.) lines selected as promosing lines for the conditions of Tokat from thirteen lines originating from İCARDA. The cytological characteristics of the lines were studied by the determining number and morphological characteristis of chromosomes on the preparates made by the feulgen staining of meristem cells of the roots from the mentioned lines under microscope.IV The morphological characteristics of the lines were studied on the individual plants grown in the rows of 50 x 20 cm as both winter and summer sowings in the growing seasons of 1995/1996 and 1996/1997 under conditions of Kazova-Tokat. The agricultural characteristics of the lines were determined in the plot trials arranged in the randomized complete block design with three replications. The plot trials were conducted in two locations, Kazova-Tokat and Sarıkaya- Yozgat. The trials in Kazova-Tokat were carried out as both winter and summer sowings in the growing seasons of 1995/1996, 1996/1997 and 1997/1998 while the trials in Sarıkaya- Yozgat were conducted as winter sowing in the growing seasons of 1996/1997 and 1997/1998. The results of the study were summarized as following 1. All of the lines studied had a chromosome number of 2n= 14. It was determined that each of the chromosomes II and V of the lines 439 and 455 carried one satellite on their short arms while the chromosomes II and VI of the line 452 and the chromosomes II and IV of the line 463 had satellite on their short arms. The satellites were longer than the short arms of the related chromosomes. It was observed that none of the chromosomes of the line 38 carried any satellite. 2. The results of the individual plant studies in both winter and summer sowings showed that the lines were different from each other in plant height, number of main stems per plant, number of leaves per plant, number of leaflets per plant, green herbage weight, dried herbage weight, number of pods with seed per plant, seed yield per plant, days to 50 % flowering and days to seed maturation, and differences among the lines in the mentioned characteristics were influenced by the years. 3. The results of the joined variance analyses of the three years data from the winter sowings under the conditions of Kazova-Tokat showed that there were statistically significant differences among the lines in biological yield, seed yield, thousand seed weight and crude protein rate in the dried herbage while the lines were significantly different fromeach other in green herbage yield, dried herbage yield and crude protein rate in the seeds in the summer sowing under the same conditions. 4. According to the results of the joined varience analyses of the two years data from the plot experiments under conditions of Sarıkaya- Yozgat, the lines were significantly different from each other in plant height, green herbage yield, dried herbage yield, seed yield and crude protein rate in dried herbage. Key Words: Lathyrus sativus L., line, kariogram, idiogram, morphology, agronomy.