Üstün yeteneklilerin psikolojik belirtileri, stres kaynakları ve stres karşısındaki tepkileri

Abstract

Bu çalışmanın amacı, üstün yetenekli lise öğrencilerinin psikolojik belirtilerini, stres kaynaklarını ve stres karşısında verdikleri tepkileri incelemektir Araştırmanın evrenini Türkiye?deki Bilim ve Sanat Merkezlerine (BİLSEM) kayıtlı lise düzeyinde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır. Bu evrenden kolayda örnekleme yöntemiyle 72 erkek, 89 kız olmak üzere toplam 161 lise öğrencisine ulaşılmıştır. Araştırmada üstün yetenekli lise öğrencilerinin psikolojik belirtilerini, ergenlik döneminin fazlaca karşılaşılan sorunlardan biri olan stres durumunun üstün yetenekli ergenlerdeki düzeyini belirlemek, strese neden olan kaynakları ve stres karşısında verdikleri tepkileri incelemek amaçlanmıştır. Çalışma tarama modelde desenlenmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu, Gadzella tarafından geliştirilen (1991), Baloğlu ve Bardakçı (2010) tarafından Türkçeye uyarlanan Güncellenmiş Öğrenci Yaşamı Stres Envanteri ile Derogatis (1992) tarafından geliştirilmiş Şahin ve Durak (1994) tarafından Türkçeye uyarlaması yapılmış, Şahin, Batıgün ve Uğurtaş (2002) tarafından ergenler üzerinde geçerlik güvenirlik çalışması yapılmış Kısa Semptom Envanteri (KSE) kullanılmıştır. Araştırma bulguları üstün yetenekli lise öğrencilerinin düşük düzeyde psikolojik belirtilere sahip olduğu göstermiştir. Üstün yetenekli lise öğrencilerinde en fazla görülen psikolojik belirti hostilite ve depresyon, en az görülen psikolojik belirti ise somatizasyon olarak bulunmuştur. Üstün yetenekliler düşük stres kaynakları düzeyine sahip olmakla birlikte en fazla `kendine yükleme`, en az `değişiklikler` strese neden olan faktörlerdir. Üstün yeteneklilerin stres karşısında verdikleri tepkiler `az` düzeyindeyken, en az fizyolojik tepkiler, en çok değerlendirici tepkiler verdikleri bulunmuştur. Üstün yeteneklilerin psikolojik belirti düzeylerinde cinsiyete göre anlamlı fark bulunmazken sınıf düzeyine göre anlamlı farklılık ortaya çıkmıştır. Üstün yetenekli ergenlerin stres kaynakları ve stres karşında verdikleri tepkiler cinsiyete ve sınıf düzeyine göre anlamlı farklılık göstermemektedir. Son olarak araştırmada üstün yetenekli lise öğrencilerinin psikolojik belirti düzeyleri ile stres düzeyleri arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur. Psikolojik belirti alt boyutları ile stres alt boyutları arasındaki korelasyon sonucu, bütün alt boyutlar arasında pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki olduğunu sadece `değerlendirici tepki` alt boyutunun diğer tüm alt boyutlarla anlamlı yönde negatif bir ilişki olduğunu göstermektedir.Anahtar Kelimeler: üstün yetenekli, ergen, stres, psikolojik belirti, lise öğrencileri

This study aims at identifying and examining gifted high school students? psychological symtomps, their sources of stress and reactions that they show toward stress. The population consists of high school students enrolled at the Science and Art Centers (BİLSEM) in Turkey. A total of 161 high school students (72 boys and 89 girls) who were selected via convenience sampling method made up the sample of the study. The study was designed as a survey method. In the research, following data collection tools were used: Personal Information Form, developed by the resercher; the Revised Student-life Stress Inventory (SSI-R) developed by Gadzella (1991) and adapted into Turkish by Baloğlu and Bardakçı (2010); Brief Symptom List (KSE)? developed by Derogatis (1992) and adapted into Turkish by Şahin and Durak (1994) and validated on adolescents by Şahin, Batıgün and Uğurtaş (2002). According to the findings, gifted students were determined to have low level of pyschological symtoms. Hostility and depression are among the most common pyschological symptoms whereas somatization is the least common pyschological symptom. Gifted students have low stress sources where ?self-attribution? is the most common and ?changes? are the least common sources of stess. While the gifted students reacted to stress at the ?low? level, they showed pshycological reactions least and evaluater reactions most. There were no significant differences in terms of pyschological symptoms across gender but there was a significant difference across grade level. There were no significant differences between gifted adolescents? sources of stress and their reactions to it in accordance with the gender and grade level. Finally, a positive significant relationship between the gifted high school students? level of psychological symptom and their stress level was found. The result of the correlation between the subdimensions of psychological symptoms and the subdimensions of stress showed that all subdimensions have a positive and significant relationshşp but only the evaluator reaction subdimension has a negative and significant relation with all other subdimensions. Results of the study were discussed in the light of contemporary literature.Key words: gifted students, adolescent, stress, psychological symptom, high school students