Mutual funds Turkey: Theory and application

Abstract

ÖZET Menkul kıymet yatırım fonları halktan katılma belgeleri karşılığı toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre hisse senetleri, özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri, yabancı özel sektör ve kamu sektörü hisse senetleri ve borçlanma senetleri, altın ve diğer kıymetli madenler ve repo, ters repo, future, opsiyon ve forward sözleşmelerinden oluşan portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. İlk defa 1920'lerde Amerika'da ortaya çıkan yatırım fonları, yatırımcı ve kuruculara sağladıkları avantajlardan dolayı, sayıları ve portföy değerleri açısından hızlı bir gelişme göstermiştir. Menkul kıymet yatırım fonları yoluyla yatırım yapmanın bireysel olarak yatırım yapmaya karşı birçok avantajları vardır. Yatırım fonları değişik yatırım alanları hakkında gerekli bilgiye daha rahat ulaşabilirler. Yatırım fonları yatırımların riskini dağıtmak için gerekli büyüklüğe sahiptirler ve yatırımların riskini ve getirişini daha iyi değerlendirebilirler. Ayrıca yatırım fonları yatırımcılara likidite, profesyonel yönetim, otomatik olarak yatırım yapma ve fondan çıkma avantajları sağlarlar. Bir kurumsal yatırımcı olarak yatırım fonları finansal piyasalarda çok önemli fonksiyonlara sahiptirler. Birinci olarak; küçük yatırımcıların birikimlerini biraraya getirirler ve karlı yatırım projeleri olan firmalara arz ederek tasarrufların ekonomik yatırımlar arasında etkin bir şekilde dağıtılmasına aracılık ederler. İkinci olarak: finansal piyasalara uzun vadeli fonlar aktardıkları için piyasa dalgalanmalarını azaltıcı etkiye sahiptirler. Finansal piyasalarda kurumsal yatırımcı tabanı oluşturdukları için menkul kıymetlerini satmak isteyen yatırımcılar düşen piyasada bile müşteri bulabilirler. Üçüncü olarak; aşırı değerlenmiş finansal ürünleri satıp (fiyatını düşürerek), az değerlenmiş olanları satın alarak (fiyatını yükselterek) finansal piyasaların etkinliğinin artmasına, dolayısıyla sermaye piyasasının gelişimine katkıda bulunurlar1980'li yılların başında takip edilen liberalizasyon politikalarıyla birlikte Türkiye'de finansal piyasaların gelişimi hızlanmıştır. 1982 yılında SPK'nın kurulmasından sonra 1986 yılında İMKB faaliyete geçmiş, 1987 yılında da ilk menkul kıymet yatırım fonları kurulmuştur. Sermaye piyasasına girişinin üzerinden kısa bir süre geçmesine rağmen yatırım fonları hızlı bir gelişme göstermiş ve 1987 yılında 7 olan yatırım fonu sayısı 1997 yılı sonu itibariyle 156'ya ulaşmıştır. Yina aynı dönemde yatırım fonlarının toplam varlıkları 30 milyar TL'den 183,658 milyar TL'e çıkmıştır. Hızlı bir gelişme göstermesine rağmen, gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında, Türkiye'de yatırım fonları hem sayıları hemde toplam varlıkları itibariyle halen çok düşük seviyelerdedir. Yatırım fonlarının hukuki altyapısı hemen hemen tamamlanmış durumdadır. Fakat tasarrufların yatırım fonları yoluyla sermaye piyasasına aktarılmasında yapısal problemler vardır. Yüksek borçlanma ihtiyacından dolayı devlet finansal piyasalardan çok yüksek miktarlarda fon toplamaktadır. Bu durum ise gelişmekte olan bir ülke olarak fon ihtiyacı fazla olan ülkemizde tasarrufların finansal araçlar yoluyla reel sektöre arz edilmesinde sermaye piyasasının rolünü zayıflatmaktadır. Bir diğer önemli yapısal problem ise, gelişmiş ülkelerde sermaye piyasasına çok önemli miktarlarda fon sağlayan sosyal güvenlik sisteminin Türkiye'de sermaye piyasasına fon aktaramamasıdır. Bu çalışmanın amacı sermaye piyasalarının gelişimi ve etkinliği için büyük önem arz eden yatırım fonlarının Türkiye sermaye piyasasındaki rolünü incelemek, gelişimini engelleyen problemleri tesbit ederek çözüm önerileri getirmektir. Bu bağlamda çalışmanın birinci bölümünde, yatırım fonlarının gelişmiş ülkelerde, özellikle de Amerika'da, gelişimi ele alınmıştır. İkinci bölümde, kuruluşundan günümüze Türkiye'de yatırım fonlarının hukuki ve uygulama açısından gelişimi incelenmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise, menkul kıymet yatırım fonları endüstrisinin mevcut problemleri tesbit edilerek çözüm önerileri getirilmeye çalışılmıştır.

ABSTRACT Mutual funds are a means of investment, which collect investors' money in a pool and invest in financial markets on behalf of them. They were introduced in financial markets for the first time in 1920s, in America. They provided substantial advantages for both mutual fund founders and investors. Therefore, number and total asset value of mutual funds increased at a rapid pace. Investing in financial markets through mutual funds has many advantages over investing individually. Mutual funds have greater access to information on different investment areas. They are sufficiently large to diversify the risk of investments and more capable of assessing risk and returns of investments. Moreover, they provide liquidity, professional management, and automatic investment and withdrawal privileges to investors. Mutual funds as institutional investors have very important functions in financial markets. They combine savings of small investors and supply them to the firms that have profitable investment opportunities. Therefore, surplus funds could be distributed among economic investments more effectively. Due to their long-term resources, as their another important function, mutual funds provide long-term funds to financial markets and alleviate financial market fluctuations. As they form institutional investors' base, investors who want to sell their securities can find customers even in a declining market. Mutual funds also help the financial market efficiency through buying under-priced securities (increasing their prices) and selling over-priced ones (decreasing their prices) under professional management and take an important role in capital market development. Mutual funds have a very short history in Turkish financial markets. With the liberalization policies followed at the beginning of 1980s, financial marketsdevelopment fastened in Turkey. After CMB's establishment in 1982, ISE started to operate in 1986 and soon after, in 1987, first mutual funds were established. They had a very sharp development and the number of mutual funds increased from 7 in 1987 to 156 as of the end of 1997. Total asset value of mutual funds reached from TL 30 billion to TL 183,658 billion in the same period. Although mutual funds had a very sharp development, their number and total asset value are still low when they are compared to those of developed countries. Mutual funds sector almost completed its development in legal aspects. However, Turkey has structural problems in pooling savings to capital markets through mutual funds. The government is participating in financial markets very much because of its high borrowing needs. As another obstacle; social security system, which provide substantial amount of funds to capital markets and mutual funds in developed countries, have serious problems. Therefore, they are not able to transfer pension premiums to capital markets. The aim of this study is to investigate the role of mutual funds in Turkish capital markets, to find their problems, and to recommend solutions. In this context, the role of mutual funds in developed countries, especially in US, is reviewed in the first part. In the second part, development of mutual funds is treated in theoretical and practical aspects in Turkey. In the third and last part, current problems of mutual funds were tried to be highlighted and recommendations were given for the solution of the problems and for further development of mutual funds.