The Impact of historical imagination on Turkish-Arab

Abstract

KISA ÖZET HAVVA KARAKAŞ KELEŞ TEMMUZ 2002 TÜRK-ARAP İLİŞKİLERİNDE TARİH TAHAYYÜLÜNÜN ETKİSİ Bu tez çalışmasında, Soğuk Savaş sonrası dönemi yaşayan uluslararası ortamda Türkiye'nin dış politikasını belirlemesinin önündeki engellerin farklı boyutları bir araya getirilmiş ve incelenmiştir. Tezin başlığı olan 'Türk Arap İlişkilerinde Tarih Tahayyülünün Etkisi', Türklerin ve Arapların halihazırdaki bilinçlerinin ardında bulunan tarih tahayyülünün etkisi altında şekillenen dış politika oluşumunu her açıdan kapsayan geniş içerikli bir kavrama işaret etmektedir. Sözü edilen bu açılar, yani hem resmi hem de toplumsal kimliklerin rolü, toplumla ilgili düşünceler, istimal ve istismar edilen tarih kavramı, ayrıca güç politikalarına karşı dile getirilen realist iddialar, tarih tahayyülünün baskın rolü çerçevesinde açıklanabilir; zira hem Türkler hem de Araplar kimliklerini, birbirlerine karşı geçmişte duydukları nefreti esas alarak inşa etmişler ve etmekteler; ayrıca, dış politikalarını bu düşünceleri göz önünde bulundurarak belirlemektedirler. Türk toplumunun zihin haritasında bir alan oluşturmak üzere tarih kavramı kullanılmaktadır ve söz konusu alan, resmi elitin Araplara karşı dış politika belirlerken kullandığı bir aracı görevi görmektedir. Türkiye'nin dış politikasında gözlemlenen ilişkiler ağının yapısalcılık ve realizm gibi teorileri de içeren bir teoriler karışımı ile açıklanabileceği de tezin iddiaları arasındadır. Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler, kimlik algılamaları, tarih, yapısalcılık ve Türk-Arap ilişkilerinde gözlemlendiği ölçüde realizm unsurlarına dayalı olarak birbirlerine bağlanmaktadır. Birinci bölümde Türkler ve Araplar, Türkiye ve İsrail, Orta Doğu ülkeleri ve ABD arasındaki ilişkiler ağının teorik düzlemi Türkiye'nin bakış açısından sunulmaktadır. Bu bölümde özellikle, Türk-Arap ilişkilerinde tarih tahayyülünün varlığını temsil eden her bir olayın, farklı teorilere aynı anda göndermede bulunarak {multireferentiality) açıklığa kavuşturulabileceği vurgulanmaktadır. İkinci bölümde, kimlik algılamaları ve tarihin kullanımı etrafında hararetli tartışmalara yol açan somut iki olay ele alınmaktadır. Mekke'deki bir Osmanlı anıtı olan Ecyad Kalesi'nin Suudi Kralı tarafından yıktırılması farklı çevrelerin farklı iddialarla tepkisini çekti. Bu olaydaki ana aktörler, Arap milliyetçiliğine karşı kendi milliyetçiliklerini öne süren Türkiye'li milliyetçiler ve Arapların Müslüman kimliklerine karşı seküler kimliklerini öne çıkaran seküler Kemalistler oldu. Bu olayın en önemli yönü, tarih tahayyülünün bir neticesi olan farklı kimlik algılamalarının, elit ve karşı-elit arasında bir muharebe alanına dönüşümüne işaret ediyor olmasıdır. Elit ifadesi, seküler Kemalistleri temsil etmekteyken, karşı-elit ifadesi Türkiye'deki İslamcıları belirtmektedir. Yine bu bölümde tarih kavramı iki boyutlu etkisiyle ele alınmaktadır: Araplarla paylaşılan ortak bir geçmiş ve Kemalist devrim sonrası Osmanlı geçmişi ve Arap dünyası ile ilişkilerimizin kesilmesi sürecinde bir dönüm noktası. İkinci olay, İkinci İntifada, yani El-Aksa İntifadasıdır. Bu olay, realizm, kimlik teorileri veya tarihin ixkullanımı gibi farklı teorileri içeren bir çerçevede (Ecyad Kalesi meselesinde olduğu üzere) ele alınabilir. Filistin halkının İsrail'e karşı ikinci kez karşı çıkışı olan İkinci İntifada daha önce Osmanlı toprağı olan bölgede gerçekleşmiştir. Bu husus, konunun açıklanması bakımından tarih algılamasının önemine işaret etmektedir. Bu noktada, Türkiye'nin ve Osmanlı İmparatorluğu'ndan doğan diğer devletlerin sürüklendiği çıkmaz sokak, bir imparatorluğun dağılmasından sonra ortaya çıkan muğlaklık meselesi olarak kendini göstermektedir. Sonuç bölümünde ise, kimlik algılamalarının, tarihin, ve Türk-Arap ilişkileri konusunda birbiriyle çakışan açıklamaları olan Yapısalcılık ve Realizm unsurlarının dışında bir tarih tahayyülünün olamayacağı öne sürülmektedir. Tez çalışmasında ayrıca, tarih tahayyülünün, eski boyutunu muhafaza ederken Türk devrimi ile yeni bir yön de kazanmış olduğu belirtilmektedir. Neticede, tarih tahayyülü kavramı, bir yandan Osmanlı geçmişi ve Araplarla ilişkilerini kesmek isteyenleri, diğer yandan da Araplarla ortak tarihsel, dinsel ve toplumsal temele vurgu yapanları ilgilendirmektedir. Bu tez çalışması, üniversitelerin Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimi bölümlerinin; uluslararası ilişkiler, karşılaştırmalı siyaset, İslam ve siyaset, Türkiye'nin Orta Doğu politikası, Arap-İsrail barış süreci ve Filistin meselesi konularında çalışma yapan akademisyenlerin ve araştırmacıların ilgisini çekebilir. Çalışma, ayrıca Orta Doğu siyaseti ve genel olarak Türk dış politikası ile ilgilenen öğrencilere de yardımcı olabilir.

ABSTRACT HAVVA KARAKAŞ KELEŞ JULY 2002 THE IMPACT OF HISTORICAL IMAGINATION ON TURKISH-ARAB RELATIONS This thesis is a study of harvesting various dimensions of the constraints in the way to the formation of foreign policy of Turkey in an international setting experiencing the post-Cold War era. The thesis title, the impact of historical imagination on Turkish- Arab relations, reveals the all-in-one concept that embraces in its very nature every consideration of foreign policy formation that is shaped under the influence of historical imagination that lies behind the current consciousness of Turks and Arabs. That is to claim that, the said considerations, namely, the role of identities -both societal and official- societal considerations, concept of history in the form of use and abuse of history, and also realist claims against the power politics, may be explained within the framework of the dominant role of historical imagination since both Turks and Arabs constructed or have been trying to construct their identities on past hatreds toward each other. Furthermore, they conduct their foreign policies in line with these considerations. The concept of history is used to form a domain in the cognitive map of Turkish society and this domain serves as a medium for the official elite in their efforts to form foreign policy toward the Arabs. This thesis also claims that, only a mixture of different theories from constructivism to realism can explain the panorama of the web of relations witnessed in the foreign politics of Turkey. This work is composed of two chapters, both relate to each other on the basis of the role played by perceptions of identity, use of history, constructivism and realism to some extent regarding the impact of historical imagination on the Turkish-Arab relations. The first chapter is a portrayal of the theoretical plane of the network of relations between Turks and Arabs, Turkey and Israel, Middle Eastern countries and the US from the Turkish perspective. It is especially stressed in the first chapter that each event representing the existence of the historical imagination regarding Turkish- Arab relations may be clarified with multireferentiality, or by referring to various theories at the same time. The second chapter uses two concrete events that resulted in a heated debate around the conceptions of identity and use of history. The first event, the case of the demolition of the Ajyad Fortress (Ecyad Kalesi), an Ottoman monument in Holy City of Mecca, by the Saudi King was reacted by different circles with different arguments. The main actors in this event from the Turkish side were the nationalists who put forth their vilatent nationalism as opposed to the Arab one and the secular Kemalists who put forth their secular identity as opposed to the Muslim identity of Arabs. The most important aspect to that event is that it points to the existence of different identity perceptions produced by historical imagination as a battleground between elite and counter-elite; elite representing the secular Kemalists while the counter-elite represent the Islamists in Turkey. The concept of history was also dealt with a two dimensional effect; as a common past shared with Arabs and as a turning point in the process of cutting our ties with the Ottoman past and with the Arab world as a result of the Kemalist revolution. The second event is the Second Intifada, or Al-Aqsa Intifada. The Intifada case can be dealt with within the framework of various theories (as it is in the case of Ajyad Fortress) such as realism, identity theories and use of history. The Second Intifada, the second uprising of the Palestinian people against Israel, took place in the lands that were formerly Ottoman territory. This point gives an account of the weight of the historical perception to explain the issue. At this point, the basic cul-de-sac that Turkey and other successive states of the Ottoman Empire are drawn into reveals itself as the problem of obscurity after the demolition of an empire. The conclusion of the thesis claims that there is no concept of historical imagination free from the conceptions of identity, history, Constructivism and Realism whose explanations of various cases overlap with respect to Turkish-Arab relations. This thesis also comes to say that historical imagination gained a new aspect with the Turkish revolution while keeping its former one. As a result, the concept of historical imagination has a bearing upon those who want to cut ties with the Ottoman past and with the Arabs on the one side, and also on those who stress the common historical, religious and societal background with the Arabs, on the other. This thesis may appeal to the International Relations and Political Science departments of universities, to academicians and researchers who study international relations, comparative politics, Islam and politics, Turkish foreign policy towards the Middle East, Arab-Israeli peace process and the Palestinian issue. This study may also be helpful for the students who are interested in the Middle East politics and Turkish foreign policy in general. KEY WORDS Historical imagination the concept of history enemy Use and abuse of history past hatreds historical responsibility Islam Islamic identity Islamists VllKemalists The other Mirror image Ottoman past Official/real identity Identity construction Constructivism Realism Arab disloyalty Contempt against the Arab Societal considerations Cognitive map vni