Al-Ghazalı`s account of causality and ıts ımplıcatıons to contemporary scıence and relıgıon dıscussıon

Abstract

Bu calışma Ebu Hamid el-Gazali'nin kozalite doktrininin ima ettigi felsefi tasarımlar ile cağdaş din-bilim tartışması arasındaki muhtemel iliskilerin izini surmektedir. El-Gazali Allah'ın herşeyin tek ve gerçek sebebi olduğunu, yaratılmışların herhangi bir kozal tesirinin olmadığını, sebeb ve müsebbeb arasindaki ilişkinin zaruri olmadığını düsünür. Allah sebebi ve musebbebi yaratmakta ve bunları iradesiyle vaz ettiği ve kendi taaluk biçimlerini de sınırlayan ?adeti? istikametinde birleştirmektedir.Kozalite tartışmaları İslam düşüncesinde önemli bir yer işgal eder. İbn Sina, el-Gazali, er-Razi, Molla Sadra gibi düşünürler kozalite meselesinin, özellikle, Allah ile alem arasındaki ilişkinin keyfiyetine dair imalarından dolayı önemle üzerinde durmuşlardır. Kanatimizce, bu mesele çağdaş din-bilim tartışmasına dair önemli bir felsefi problemden dolayı tekrar gündeme getirilmelidir. Şöyle ki, din ve bilim arasındaki tartışma önemli ölçüde kozalite sorusu etrafında temerküz etmektedir. Genel olarak anlaşıldığı şekliyle modern bilimin misyonu tabii olguların açıklamalarını yine tabiatın sınırları icinde kalarak ve herhangi bir tabiat üstü kaynağa müracaat etmeksizin sağlamak olmuştur. Dolayısıyla, modern bilimsel metodoloji tabiata kozal olarak kapalı bir sistem olarak bakar ve tabii fenomenler icin verdiği açıklamaları madde ve hareket cinsinden formule eder. Diğer taraftan, özellikle Semitik dinler (İslam, Hiristiyanlik ve Yahudilik) kainat ve icindekileri var eden ve varlığının temadisini sağlayan, tabiat üzerinde tasarruf eden ve eşyaya müdahil bir ilah telakkisi öngörür. Modern bilimsel açıklamaların tabii hadiselerin takip ettigi kozal zincire yaptığı titiz vurguyla, Semitik dinlerin aktif uluhiyet telakkisinin nasıl telif edileceği önümüzde önemli bir felsefi problem olarak güncelliğini korumaktadır.Bu noktadan hareketle el-Gazali'nin savunduğu kozalite doktrininin bu felsefi probleme nasıl acılımlar teklif edebileceğini analiz etmeye calıstım. El-Gazali'nin doktrini tabii fenomenlerin arasındaki ilişkilerin düzenli, tahmin edilebilir, ve tutarlı olduğunu varsaydığı için bilimsel ve teolojik açıklamaların telifi adına çok onemli meziyetlere sahip. Öte yandan, bu teorinin bazı önemli kusurları olduğunu da söyleyebiliriz. Özellikle kuantum mekanigi, relativite teorileri, ve sistem biolojisi gibi yirminci yüzyılda olgunlaştırılan bilimsel yaklaşımlar, el-Gazali'nin doktrinin telkin ettiği düşünce tarzına ve bu doktrinin üzerine bina edildiği ontolojik varsayımlara ciddi elestiriler olarak okunabilir. Bu açıdan, tabii fenomenlerin birbirleriyle iliskisinin girift, cok katmanli ve ?açık? yapısını teolojik dile taşıyabilecek daha gelişmiş bir kozalite doktrinine ihtiyaç olduğunu söyleyebiliriz.Anahtar Kelimeler: El-Gazali, kozalite, din, bilim, metafizik, Allah-alem ilişkisi.

This work extends the implications of Ebu Hamid al-Ghazali?s account of causality to the contemporary science and religion discussion. Al-Ghazali holds the view that God is true casual agent and finite entities are devoid of casual efficacy. God is the creator of both cause and effect, and attaches them to each other on a self-imposed habitual pattern.Questions about the nature of causality occupy a rather central place in medieval Islamic thought. There had been a concern with causality (especially Ibn Sina, al-Ghazali and Molla Sadra) due to its metaphysical implications. However this topic took on even a greater urgency today, due to a problem specific to religion and science discussion. Namely that the discussion between science and religion boils down to the questions about the nature of causality. The mission of science, since enlightenment, has been generally identified as providing a naturalistic explanation before a supernatural one. Therefore it conceives the universe as a causally closed system to frame all explanations in terms of matter and motion. The traditional Abrahamic concept of omnipotent God recognizes that God does not only create the cosmos and its contents but also sustains them for their existence. How to reconcile the dominant scientific naturalistic explanations of the world and the Abrahamic concept of God remains as a theoretical and practical controversy.In my analysis, I tried to indicate some venues in which al-Ghazali?s theory of causation can be read to address to this challenge. In this regard, Al-Ghazali?s theory of causation has merits- namely, that it presupposes that the natural occurrences are lawful, regular, predictable and consistent. But it, also, has shortcomings. The new science (quantum mechanics, relativity theories, and systems/complexity theory) that appears to point towards a direction which challenge the ontological presuppositions of al-Ghazali?s theory of causation calls for some fundamental re-thinking on the topic of divine action. A new theory of causation which could convey the complex and multi-layered, and open nature of interactions in the natural world is needed.Key Words: Al-Ghazali, causality, science, religion, metaphysics, God-cosmos relationship.