Türkiye sermaye piyasalarında kaydi sistem uygulamaları

Abstract

Geçtiğimiz yıllarda finansal piyasalar, küresel ve yerel piyasalarda meydana gelen ekonomik ve finansal gelişmelere bağlı olarak çok ciddi bir değişim sürecine girmiştir. Pek çok ülkenin finansal yapısı bu değişim sürecinden etkilenmiştir. Ağırlıklı olarak küresel krizin bir sonucu olan bu yeni ortam, gelişmiş veya gelişmekte olan pek çok ülkeyi finansal yapılarını yeniden şekillendirmeye ve daha güvenilir ve sağlıklı kurallar geliştirmeye zorlamıştır. Menkul kıymetlerin kupür olarak basılarak aynen saklanması yerine, kayden izlenmesi finansal piyasalara güveni artıran bir uygulamadır.2001 krizinden sonra bankacılık sektörü reformunu tamamladığı ve bütçe dengesini sağladığı için Türkiye global krizden pek fazla etkilenmemiştir. Bununla birlikte, Türkiye finansal piyasalara güveni artırıcı uygulamalar geliştirmeye devam etmektedir. Bu uygulamalardan biri de menkul kıymetlerin kaydileştirilmesidir. Kaydileştirme uygulamaları, Nisan 2005'te yatırım fonu payları ile başladı ve hisse senetlerinin kaydileştirilmesi ile devam etti. 2005 yılı sonu itibariyle, halka açık şirketlerin tüm halka arz faaliyetleri, artık fiziki menkul kıymet basılmaksızın, elektronik bir sistem üzerinden kaydi sisteme dâhil edilmiştir. Bu uygulamalar finansal istikrar, finansal piyasalara güvenin artması ve piyasa katılımcılarının hakları vb. pek çok yönden Türkiye'de bir reform mahiyetindedir. Tüm bu baş döndürücü başarılı uygulamaları, kısa adı MKK olan bir merkezi saklama kuruluşu Türk sermaye piyasasının düzenleyici otoritesi olan SPK'nın tam desteği ile gerçekleştirmiştir.Kaydi bir sisteme sahip olmanın, finansal piyasalar açısından pek çok avantajlı ve güçlü yönleri vardır. Öncelikle, kaydi sistem modern bir finansal piyasa için, tek başına çok gerekli bir yapıdır. Buna ek olarak, halka açık şirketler, aracı kuruluşlar ve yatırımcılar açısından bu uygulama ile maliyet avantajı sağlama imkânı vardır ki, bu da çok önemli bir konudur. Ağır uluslararası rekabet koşullarında, hiç kuşkusuz maliyet avantajı ön plana çıkan bir konu olmaktadır.Öte yandan, bir ülke sermaye piyasında güçlü ve güvenilir bir saklama kuruluşunun bulunması bir zorunluluktur. MKK ve MKK'nın çok iyi geliştirilmiş yüksek teknolojik yapısı sayesinde, hisse senedi, tahvil, varant, yatırım fonu payları gibi sermaye piyasası araçları elektronik olarak güvenli bir ortamda saklanmaktadır. Bu yüksek teknolojik yapının yanında, sistem Sermaye Piyasası Kanunu ile bu kanuna dayalı faaliyet gösteren yasal otoritenin pek çok açıdan etkin gözetimi altında faaliyet göstermektedir. Özetle, Türkiye'de kaydi sistem teknolojik olarak ve yasal olarak çok güçlüdür. Bunun anlamı ise, daha iyi yatırımcı koruması demektir.İyi geliştirilmiş bir kaydi sistemin başka avantajları da vardır. Örneğin, Türkiye'de yapılan bazı çalışmalarda araştırmacılar, uzun ve yorucu süreçlerin halka arzlarda ciddi engel ve caydırıcı unsur olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu yüzden, düşük maliyetli ve kolay prosedürleri olan hisse ihraçlarının halka arzların artmasına katkısı olması muhtemeldir ki, bu konu Türkiye'de yenilerde başlatılan halka arz seferberliği için çok önemli bir meseledir.Kaydi sisteme sahip olmanın bir başka avantajı, piyasa gözetiminde güçlü araçlara sahip olmaktır. Türkiye'de kaydi sistem, hak sahibi bazlı bir elektronik kayıt tutma ve finansal araçları saklama uygulamasına sahiptir. Türkiye'deki kaydi sistemin bu yapısı, SPK, İMKB gibi kuruluşlara piyasayı hak sahibi bazında izleme imkânı vermektedir. Gelişmiş ülkelerinki dahil dünyada çok az sayıda ülkenin sermaye piyasası bu kapasiteye sahiptir. Bu durum da, çok daha iyi yatırımcı güveni, daha düşük finansal yapı riski anlamına gelir ve sonuç olarak bunlar da yerel ve uluslararası yatırımcılar için daha cazip yatırım ortamına işaret eder.Bu araştırma, kaydi sistemin pek çok yönünü ve bu sistemin Türkiye uygulamasını kapsamaktadır. Ancak araştırma, Türkiye'de kaydi sistem uygulamalarının maliyet avantajı konusu üzerine odaklanmıştır. Araştırmada İMKB Ulusal 30 Endeksi kapsamındaki şirketlerin verileri kullanılmıştır. İMKB Ulusal 30 Endeksine dahil şirket verileri tüm hisse senedi piyasası için iyi bir gösterge olduğundan, araştırmanın çıktılarının çok güvenilir ve güçlü olduğu söylenebilir.Bu araştırma, kendi alanında özgün çalışmalardan biridir. Kaydi sistemin Türkiye'de göreceli olarak yeni bir konu olması nedeniyle, konu üzerine fazla akademik çalışma bulunmamaktadır. Bu durum, tezin ve tez çalışmasının sonuçlarının ağırlıklı olarak saha bilgileri ile şekillenmesine yol açtı. Bu açıdan, bu çalışma akademisyenlere ve sektör çalışanlarına yararlı olabilir.Anahtar Kelimeler: Kaydileştirme, Kaydi Sistem, Merkezi Kayıt Kuruluşu, Sermaye Piyasaları

In recent years, financial markets entered into dramatic changes due to the economic and financial developments in global and local markets. Financial structures of many countries have been affected from these developments. This new environment, mostly caused by the recent global crises, has forced many countries, developed or developing ones, to re-shape their financial structures and to create safer and sounder regulations.As it completed banking reform and accomplished budget balance after 2001 financial crisis, Turkey was not affected that much from the global crisis. Nevertheless, Turkey has been continuing the development of applications in order to increase trust in financial markets. One of those applications is dematerialization of financial instruments in Turkey. Dematerialization process started with the dematerialization of mutual fund participation certificates in April 2005, continued with the dematerialization of common stocks. By the end of 2005, any capital market instrument issues of the publicly traded companies started to be made as fully registered on an electronic medium without printing certificates physically. This has been a revolution in the capital markets of Turkey for many ways considering financial stability, increasing trust to financial markets and rights of market participants. A central securities depository institution, namely Central Registry Agency (CRA), has achieved this awesome mission with the full support of the regulatory body of Turkish capital markets, namely Capital Markets Board of Turkey (CMBT).Having a dematerialized system has many advantages and strengths for the financial markets. First of all, it is a highly essential structure for a modern financial market per se. Additionally, there is opportunity to achieve cost advantage, which is very important, with this system for publicly-traded companies, intermediaries and investors. Under very harsh international competition environment, the cost concerns obviously come up front.On the other hand, having a safe and sound depository institution is a requirement for a modern capital market. With the CRA and its well-developed