Şehnâmedeki mitolojik kahramanların klasik Türk edebiyatına yansıması

Abstract

Şehnâme, Klasik Türk edebiyatını etkileyen en önemli kaynaklardan birisidir. Firdevsî tarafından mesnevi yazım türünde yazılmış olan bu eser, İranlıların Müslüman olmadan önceki bin yılını anlatır. Firdevsî, bu eserinde İran tarihini etkilemiş olağanüstü güçlere sahip kahramanları masalsı bir dilde işlemiştir.Klasik Türk edebiyatı şairleri de bu eserde bulunan kahramanları şiirlerinde sıkça kullanmışlardır. Özellikle 16.yy'da Şehnâme kahramanları dillerde pelesenk olacak kadar işlenmiştir. Memduh bu kahramanların özellikleri ile övüldüğü gibi bazen bu kahramanlar sevgilinin yanında küçük görülmüşlerdir. Şairlerimiz kimi zaman bu kahramanların tahtına, tacına ve gücüne sahip olmak yerine harabe bir köşeyi tercih etmişler kimi zaman da memduha öğüt verme amacıyla dünyanın bu debdebeli kahramanlara bile kalmadığını, yani dünyanın geçiciliğini belirtmek için şiirlerinde onları işlemişlerdir.Çalışmamızda, bu şahısları tespit ettikten sonra Osmanlı şairleri tarafından kullanılıp kullanılmadıklarını özellikle ?Metin Bankası? olmak üzere ulaşabildiğimiz divanlar içinde araştırdık. Kronolojik sıraya göre kullanılan kahramanların hayatlarını inceleyip genel özelliklerini yansıtan beyitleri ve özellikleri dışındaki farklı kullanımlı beyitleri tespit ettik. Tespit edilen beyitleri nesre çevirip tahlil ettik. Beyit seçiminde tür olarak karşımıza daha çok gazel ve kaside çıksa da mesnevi, terkib-i bent, müstezat ve tahmis gibi türleri de çalışmamıza aldık. Ayrıca kahramanların ne bakımdan kullanıldıklarını, yüzyıllara göre şairleri ve kullanılan türleri şema ve grafiklerle gösterdik.Kısacası, Osmanlı şairleri edebiyatımız için vazgeçilmez bir ifade olan Şehname kahramanlarını çeşitli sebeplerden dolayı da olsa şiirlerinde sıkça kullanmışlardır. Biz de bu kullanım özelliklerini yansıtan beyitleri belirleyerek bütün bir halde sunmaya çalıştık.

Şehnâme is one of the most important sources which has influenced Classic Turkish Literature. Having been written in the sort of mesnevi writing sort, this work tells a hundred year of Iranians before being Muslim. In this work, Firdevsî tells the heroes in a tale-teller language who have extraordinary powers and having influenced Iran History.The poets of Classic Turkish Literature also often used the heroes found in this work in their poems. Especially in 16th century heroes of Sehname were worked up so much to be talked about everywhere. As Memduh was praised with the features of these heroes, these horoes were also despised with their lovers from time to time. Instead of having the throne, crown and the power of them, our poets sometimes prefered a corner in ruins and sometimes worked up them in their poems in order to give advise to Memduh and clarify that this world is temporary and it hasn?t ever remained to these pompous heroes.In our study, after determining these characters we investigated in the reachable Classical Ottoman poetries-especially in?Text Bank?- whether they were used by the Ottoman poets. We scrutinized the lives of the heroes used according to chronological order and determined the couplets reflecting their general specialities and the couplets used with the other purposes. We turned the determined couplets into proses and analyzed them. As a kind in the choice of couplet, even though we were confronted with gazel and qaside more, we also inserted the kinds such as mesnevi, terk-i bent, müstezat and tahmis in our study. We also shew in which respect the heroes were used, the poets according to centuries and the used kinds on the schemes and graphics.Briefly, with the various reasons, Ottoman poets often used the heroes of Sehname in their poems which is an indispensable mazmun for our literature. And we strived to present the couplets reflecting these kind of usage propeties in an entire state.