18.-19. yüzyıllarda yaşayan Türkistanlı kadın şairler :Hokand ve Harezm şaireleri

Abstract

Bu çalışmamızda, 18. ve 19. yüzyıllarda Türkistan?ın Hokand ve Harezm bölgelerinde yaşayan kadın şairlerin hayatlarını ve eserlerini incelemeye aldık. Çağatay Türkçesi?nden Özbek Türkçesi?ne geçişin yaşandığı önemli süreçte yaşayan kadın sanatçılar üzerinde çalışmalarımızı yürüttük.Türkiye ilmî muhitindeki ilmi kaynakları incelediğimizde, 18. ve 19. yüzyıllarda Türkistan?da yaşayan kadın sanatçılar hakkında yeterli kaynaklar olmadığını gördük. Bu eksiklikten yola çıkarak elde ettiğimiz bilgilerin, edebiyatımıza ışık tutacağını düşündük.Bu dönemde yaşayan erkek sanatçıların hayatları hakkında istenilen düzeyde bilgilere ulaşıldığını gördük. Ancak birçok kadın şairin hayatı ve eserlerinin kimileri hakkında verilere ulaşırken, kimilerinin eserleri dışında geniş bilgiye rastlanmamaktadır. Çalışmamız hakkında, şairlerin kendi eserleri dışında Özbek Türkçesi?nde kaleme alınan; İbrahim Devran?ın ?Eş?ar-ı Nisvan?, Polatcan Kayyumî?nin ?Tezkire-i Kayyümi? ve Tohtasin Celalov?un ?Özbek Şaireleri? gibi o dönemde ve o döneme yakın zamanda yaşayan şairlerle ilgili tezkirelerden istifade ettik.Çalışmamızda ilk etapta Çağatay edebiyatı hakkında bilgiler vererek, tesir ettiği Hokand ve Harezm muhitlerinin siyasi, sosyal, kültürel ve edebi hayatları hakkında bilgiler verdik. Hokand edebi muhitinde yetişen Nadire, Üveysi, Dilşad Berna, Mahzuna ve döneme adını duyurmuş birçok isme; Harezm edebi muhitinde yetişen Hanım Sovçı, Şükür Allakul kızı, Acize gibi kadın şairlerin hayatları hakkında bilgilere yer verdik. İncelememiz sırasında, bu dönemde yaşanan siyasi ve sosyal gelişmelerin edebiyata nasıl yansıdığını görmüş olduk. Yaşanan değişimlerden etkilenen edebiyatta, seslerini erkek sanatçılar kadar duyuramayan kadınların fikir-görüşlerini ve nidalarını duyurmuş olduk.Çalışmamızın son kısmında ise Hokand ve Harezm muhitlerinde yaşayan kadın sanatçıların eserlerini inceleyerek gerekli görülen metin parçalarını edebi yönden tahlil ettik.Nadire, Üveysi, Dilşad Berna, Mahzuna, Semer Banu, Enber Atın, Nazime Hanım, Muazzam Han, Zebunnisa Begüm, Vasilet Hanım, Nazik Hanım, Asime Hanım, Sadıka Hanım, Feyzi Bibi, Hiratî Bibi Meryem, Seyde Bibi, Bibi Hamide, Tôtı Kız, Şeref Hanım, Bibi Hanife, Leylî Hanım, Rızvan Bibi, Turğaklı Hediye Bibi, Nedime, Mehzade Begim; Hanım Sovçı, Şükür Allakul kızı, Acize gibi kadın şairlerin hayatı ve eserlerini incelediğimiz bu çalışmada ulaşabildiğimiz ölçüde hem yurt içi hem yurt dışındaki kaynak ve materyallere dayanarak bilimsel sonuçlara varmaya çalıştık. Çalışmamızda ilmî metot olarak edebî tahlil yöntemini kullandık.Bu çalışmamız sayesinde 18-19. yüzyıllarda Türkistan?ın Hive ve Hokand muhitlerinde yaşayan kadın şairler hakkında özgün bir çalışma ortaya koyarak Türkiye ilmi muhitine yeni bir çalışma kazandırdığımızı düşünmekteyiz.Anahtar Kelimeler: Türkistan, Hokand, Harezm, Kadın Şairler, Çağatay Edebiyatı, Hanlıklar

In this work, it is investigated works and lives? of woman poets who live in Khorezm and Kokand areas in Turkestan in 18th and 19th centuries. Investigation is conducted on woman artists who live in the important transmission process from Chagatai Turkish to Uzbek Turkish.When it is investigated scientific sources in Turkish scientific area, it is seen that there is not enough sources about woman artist who lived in Turkestan in 18th and 19th centuries. Inspiring from this defiance, it is thought that available information shed light on Turkish literary.Information about man lives in this period is obtained at desired level. However, between many of woman poets, information about some woman poets? lives and works is obtained while information about some woman poets is restricted with their works. In addition to poets? their own products, in this work it is benefited from biographies of poets who lived in that 18th and 19th centuries or near that period. These biographies are penned in Uzbek Turkish like ?Esh?ar-ı Nisvan? of İbrahim Devran ?Tezkere-i Qayyumi? of Polatjan Qayyumi and ?Özbek Şairleri? of Tohtasin Jelalov.In the first step of this work, with mentioning about Chagatai Turkish; political, social, cultural information about lives of Kokand and Khorezm areas which is influenced by Chagatai Turkish is given. Both information about poets who were brought up in the area of Kokand like Nadire, Uveysi, Dilshad Berna, Mahzuna and many other famous poets and information about lives of poets who were brought up in Khorezm area like Hanım Sovjı, Shukur Allaqul?s daughter, Ajize is included. It is seen during the investigation how political and social improvement reflects on literature. In literature which is affected from innovations, the voices and ideas of woman who are not known as man poets are announced.In the last part of the work, with investigating works of woman poets who lived in Khorezm and Kokand areas, necessary pieces of literary texts are analyzed in terms of literature.During the investigation process about woman poets? lives and products like Nadire, Üveysi, Dilşad Berna, Mahzuna, Semer Banu, Enber Atın, Nazime Hanım, Muazzam Han, Zebunnisa Begüm, Vasilet Hanım, Nazik Hanım, Asime Hanım, Sadıka Hanım, Feyzi Bibi, Hiratî Bibi Meryem, Seyde Bibi, Bibi Hamide, Tôtı Kız, Şeref Hanım, Bibi Hanife, Leylî Hanım, Rızvan Bibi, Turğaklı Hediye Bibi, Nedime, Mehzade Begim; Hanım Sovçı, Şükür Allakul kızı, Acize it is tried to reach scientific results based on not only local but also global sources and materials. In this work, as a scientific method, literary analyzing is used.Thanks to this work, with establishing original research about the woman poets who lived in the areas of Hive and Kokand in Turkestan region in 18th and 19th centuries, it is thought to gain new work to Turkish scientific area.Key Words: Turkestan, Kokand, Khorezm, Woman poets, Chagatai Literature, Khanate