XVII. yüzyıl Eski Türk edebiyatında mûsikî terimlerinin incelenmesi

Abstract

Bu tez XVII. yüzyıl `Klâsik Türk Şiiri`nde geçen mûskî terimlerinin incelenmesi üzerine kurulmuş, şiir ile musikî arasındaki ilişki gösterilmeye çalışılmıştır. Musikî terimlerinin kullanıldığı beyitler tespit edilmiş ve bu terimlerin şiirde nasıl kullanıldığı incelenmiştir. Çalgı, makam, usûl (ritim), perde (nota) isimlerine ve diğer musikî terimlerine şiirlerde nasıl yer verildiği ve kelimelerle musikî terimleri arasında nasıl bir ilişki kurulduğu gösterilmeye çalışılmıştır. İnceleme XVII. yüzyılda telif edilen bazı divan, mesnevi, sûrnâme, sâkînâme ve şair tezkireleri` üzerinde yapılmıştır. Eserlerde yer alan musikî terimleri alfabetik sıraya göre, kullanım sayısı da belirtilerek tablolaştırılmış ve tezde bu tablolara yer verilmiştir. Tezin giriş bölümünde XVII. yüzyılda yaşamış musikişinaslar da tanıtılmaya çalışılmıştır. Bestekâr, hânende (şarkıcı) , sâzende (çalgıcı) gibi musikî kültürümüze katkısı olan bu tarihî şahsiyetlerin hayatları hakkında farklı kaynaklardan bilgi toplanmış, bu musikî ustaları ile alakalı fikir sahibi olunabilecek küçük biyografik bir metin oluşturma çabası içine girilmiştir. Musikî sanatında söz sahibi olduğu hâlde şiir sahasında da söz sahibi olan sanatkârlar da vardır. Müzisyenlikleri yanında şairliği olanlar da bu biyografi bölümünde belirtilmiştir.İkinci bölümde musikî terimleri üzerinde durulmuştur. Çalgı, makam, usûl isimleri ayrı başlıklar altında tasnif edilmemiştir. Metinlerde tespit edilen musikî terimleri alfabetik sıraya göre düzenlenmiş, açıklama, bilgilendirme bu sıraya göre yapılmıştır. Kelimelerin hem gerçek hem de terim anlamları verilmiş, beyitte daha çok hangi anlamlarıyla yer verildiği üzerinde durulmuştur. Daha sonra kullanım sıklığına ve farklı anlamlarda yer verilişine göre beyit örnekleri gösterilmiş, günümüz Türkçesiyle nesre çevrilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: `XVII. yüzyıl, Eski Türk Edebiyatı, Klasik Türk Musikîsi, musikî terimleri.

In this thesis, couplets with musical terms used in 17th century `Classical Turkish Poetry` were identified and how these terms were used in the poems were researched. It has been tried to show that how terminologyfor instruments, systems of melody types (makam), rhythms (usul), notes (perde) and other musical terminology were given place and how words and musical terminology were interrelated in the poems. The research was conducted on some diwans (collected poems), masnavi, surnâme, sâkînâme, and tezkires all of which were edited in the 17th century. Also indicating the use count, musical terms found in the works weretabulated in alphabetical order count, and these tables have been included in the thesis. In the second part of the thesis, musicians of 17th century are presented. Having collected information from different sources about some historical personages who contributed to our musical culture as composers, singers andsaz players (sazende), it was endeavored that a small biographic text was formed to provide an idea about those musical masters. There weresome artists who had a voice not only in music but also in poetry. Those who had poetshipbesides being a musician were also indicated in this biographicalpart.Musical terms were the focus of the third part of the study. Instruments, melody types (makam) and note units were classified under different headings. Putting musical terms found in the texts in alphabetical order, informationand explanation were given in the same order. Both present-day and terminological meanings of the words were given, and what they mainly meant in the couplet was elaborated. Then, some examples from couplets were given, according to their usage with different meanings and frequency, and were interpreted into proses with present-day Turkish. Key words: 17th century, Old Turkish Literature, Classical Turkish Music, Musical Terms.