Description of tatar morphology and a Tatar-Turkish machine translation system

Abstract

ilgisayarlı Çeviri (machine translation) Bilgisayarlı Dil Bilimin önemli problemlerinden bir tanesidir. Birbirine yakın diller arası çeviri biçimsel (morfolojik) çözümleme, sözlük, ve biçimsel üretim ile yapılabilir. Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Tatarcanın biçimsel analizi iki düzeyli kurallar ve sonlu durum makinaları ile modellenmiştir. İki düzeyli kurallar ekler kelimeye eklenirken ortaya çıkan ses kurallarını modellemek için kullanılırken, sonlu durum makinaları eklerin hangi sırada bir kelimeye ekleneceğini modellemektedir. İkinci bölümde Tatarca-Türkçe makine çevirisi kabaca 3 aşamada gerçekleştirilir: (i) Kaynak dildeki kelimenin biçimsel çözümlemesiyle gövde ve eklerin belirlenmesi (ii) bir sözlük aracılığı ile gövdenin amaç dildeki karşılığının bulunması, (iii) karşı dilde gövdeye gerekli eklerin eklenerek biçimsel üretimle kelimenin oluşturulması. Sistem DİLMAÇ bilgisayarlı çeviri sistemiyle gerçekleştirilmiş olup çözümleyici, üretici ve çeviri web uygulaması olarak Internetten erişilebilir.

Machine translation is one of the fundamental problems in Natural language Processing. Machine translation (MT) between closely-related languages can be implemented via morphologic parsing, dictionary, and morphologic generation. In this thesis, a Tatar-Turkish MT system is implemented using DİLMAÇ MT Framework. The work in this thesis is two folds: Firstly an in-depth morphological analysis of Tatar language is done using two-level morphological rules and finite state automatas. The morphological rules model phonological events when affixing morphemes to word roots or stems. Finite state automatas model the order in which the derivational and inflectional morphemes are successively affixed to roots to form words. Secondly a morphological Tatar-Turkish MT system is implemented which mainly consists of three steps: (i) morphological parsing of a word in source language, (ii) translation of the stem into destination language via a bilingual dictionary, (iii) morphological generation of the word in destination language. The morphological generator, parser and translation is available as a web based application.