Ebû Saîd Muhammed el-Hâdimî`nin Kitabü`l-Mülahhas Mine`l-Meânî adlı eseri (inceleme ve tahkik)

Abstract

Belâgat insanda doğuştan var olan bir melekedir. Belâgatın ilim dalı haline gelmesi ise Kur'ân-ı Kerîm ile başlamıştır. İslâmiyetin yayılmasına paralel olarak Arap olmayanların da İslâm'a girmesiyle Kur'ân-ı Kerîm-i anlama ve tebliğ çalışmaları çerçevesinde nahiv ve tefsir çalışmaları yapılmıştır. Âlimler ayetlerin içerdiği teşbih, mecaz, kinâye gibi edebî sanatlara değinmişlerdir. Sonraları bu edebî sanatlar geliştirilerek bir takım çalışmalar yapılmış, metin ve ya şerhten oluşan müstakil çalışmalar yapılmıştır.Osmanlı âlimleri de bu alanda eşsiz eserler vermişlerdir. Çalışmamızın temelini oluşturan Hâdimî'nin Kitâbü'l-MülahhasMine'l-Meânî' adlı eseri de bu çalışmalardan biridir.Eser klasik belâgat eser tarzına uygun olarak meâni, beyân ve bedî olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Müsnedünileyh, müsned, fiilin mütaalliklerinin halleri, kasır, inşâ fasıl, vasıl, îcaz, itnab ve müsavât'tan bahsetmektedir. İkinci bölümde teşbih, mecaz, kinâye, istiâre ve bunların kısımlarından. Son bölümde ise lafzî ve manevî güzelliklerden bahsetmektedir. Çoğu Kur'ân-ı Kerîm âyetleri olmak üzere şiir, hâdîs-i Şerif, güzel söz vb. örneklerle konuları açıklamıştır. Eser taksimat bakımından zengindir. Konu sonlarına tenbih. Teznip ve hâtime gibi başlıklar eklemiştir. Hâdimî'nin birçok ilim dalına hâkim olması eserinde açıkça gözükmekte olup bazı noktalar da mantıkî nazariyeler kurmaktadır. Eserine belâgata uygun şekilde edebî sanatlardan olan Hüsn-i ibtidâ ile başlamış ve Hüsn-i intihâ ile bitirmiştir.Tahkik usulüyle birçok yazma eser ilim dünyasına kazandırılmıştır. İçinde bulunduğumuz çağda önemi daha da çok kavranarak yüksek lisans, doktora vb. çalışmalarla ecdadımızın değerli eserleri gün yüzüne çıkartılmaktadır. Yapılan bu çalışamada da XVIII. Yüzyıl'da yaşamış büyük bir âlim olan Hâdimî'nin belâgatla ilgili eseri tahkik edilmiştir. Yapılan katolog çalışmalarında müellif nüshasınına ulaşamadığımız için eserin edisyon kritik çalışmasında tercih metodunu kullandık. Mukâbele esnâsında ulaşabildiğimiz üç nüshayı da kullandık. Bu şekilde asıl metne ulaşmaya çalıştık. İ.B.B. elif nüshasını varak numaralandırmasında esas aldık. Eserden istifâdeyi kolaylaştırmak için ikinci bölümün sonuna âyet ve hadis fihristi yerleştirdik.

Eloquence is a human faculty inherent at birth. Eloquence became a branch of knowledge with the Holy Koran. In line with the spread of Islam and adoption of Islam by non-Arabs, syntax and interpretation studies were carried out in order to understand and announce Holy Koran. Scholars have addressed literary arts included in verses of Koran such as similitude, metaphor, parable, etc. Later, such literary arts were developed and studies were carried out as well as distinct studies consisting of texts or annotations. Ottoman scholars have also produced unique works in this field. Hâdimî's Kitabü'l Mülahhas Mine'l-Meâni which constitutes the basis of our study is one of such works. In accordance with classical eloquence style works, it consists of three sections named meâni (structure of words), beyan (statement) and bedî (semantics). Subject (müsnedün ileyh) predicated (müsned), cases of verbs particles, person without juridical capacity (kasır), prose, fasıl, vasıl, economy of words (îcaz), itnap and equality are discussed in the first section. In the second section, similitude, metaphor, parable, metaphor and their types are discussed. In the last section, literal and spiritual beauties are discussed. He has explained subjects with poems, hadith, eloquentdis course and mostly with Koran verses. Since the work is rich with respect to divisions but written in a summarized style it needs explanations. Headings such as tenbih (warning), teznip (annex) and last words (hâtime) are added at the end of subjects. From the study of his work it is clearly understood that Hâdimî had a good command of several branches of science and at some points he establishes logical theories. In accordance with eloquence, he began his work with hüsn-i ibtida and ended with Hüsn-i intihâ.Many manuscripts were brought to academic world by inquiry method. In our days its importance is better understood and valuable works of our ancestors are being brought to open by postgraduate and doctorate theses, etc. In this study, a work on eloquence written by Hâdimî, a scholar who lived in 18th century was studied.Since we could not obtain author's copy in our catalogue works we used preference method in edition critique study. We have used all three copies we were able to acquire during reciprocation. We tried to reach to the original text by this way. We took IBB elif copy as a basis in written paper numbering. We added verse and hadith index to the end of second part in order to facilitate making use of the work. Key Words: a county of, metaphoric, borrowed, subject, etymology.