Edirne Kent Merkezi`nin dizimsel ve öznel okunabilirliği

Abstract

Türk - Osmanlı tarihinde büyük yeri olan Edirne, kültürel ve tarihi zenginlikleriyleön plana çıkan bir kenttir. Osmanlı Devleti'ne başkentlik yapmış olması ve konumugereği tarihte bir çok işgale konu olması nedeniyle karma bir kültürel yapıya sahiptir.Edirne, farklı dönemlerde birçok fiziksel değişime uğramıştır. Bu değişimler fizikselyapı ile birlikte sosyal yapıyı ve yerleşim kurgusunu etkilemiştir. Bu çalışmada,Edirne Kent Merkezi, dizimsel ve öznel analiz yöntemleriyle incelenerekokunabilirliği ölçülmeye çalışılacaktır.Çalışmada birinci bölüm; amaç, kapsam ve çalışmanın yönteminin anlatıldığı girişbölümüdür. Bu bölümde, çalışmanın sınırları ve hipotezler belirtilmiş, çalışmadaizlenecek yol anlatılmıştır. Çalışmanın asıl amacı; okunabilirlikte belirleyici olanfarklı kriterler analiz edilerek, Edirne'nin okunabilirliğinin ölçülmesidir. Edirne'ninokunabilirliğinin ölçülebilmesi için, okunabilirlik kavramında belirleyici olanmekana ait özellikler ve gözlemciye ait özellikler beraber değerlendirilmiştir. Kentmekanına ait özelliklere mekan dizim yöntemi kullanarak, kent mekanına dairbireylerin zihnindeki bilgilere ise zihinsel haritalar yöntemi kullanarak ulaşılmıştır.Çalışmada iki adet hipotez ortaya atılmıştır;H1; Dizimsel analiz sonucunda, ortaya çıkan cadde akslarının bağlanabilirlik(connectivity) ve bütünleşme (integration) değerleri büyüdükçe kent mekanınınçözümlenmesi kolaylaşır.H2; Kent mekanında geçirilen süre arttıkça kent mekanını kavrayabilme becerisiartar.İkinci bölümde, okunabilirlik kavramının ne anlama geldiği ve nasıl algılandığıanlatılmıştır. Kent mekanının okunabilirliğinde, belirleyici olan kente ve gözlemciyeilişkin özellikler ayrı ayrı anlatılmıştır. Bu bölümde, kentin insan zihninde nasıloluştuğu, hangi parametrelerin bu oluşumu olumlu yada olumsuz yöndeetkilediğinden bahsedilmiştir. Ayrıca bu bölümde kent mekanının tasarımı ile kentmekanının okunabilirliği arasındaki ilişkiye değinilmiştir. Kent mekanının okunabilirolmasını sağlayacak kentsel tasarım ilkeleri sıralanmıştır. Okunabilirliğiarttırabilecek olan bazı bileşenler verilmiştir. Bu bölümde ayrıca, dizimselokunabilirlik ve öznel okunabilirlik kavramları ayrı başlıklar altında anlatılmıştır.Mekan dizimi yönteminin geçmişi, hangi çalışmalarda kullanıldığı ve neden seçildiğianlatılmıştır. Öznel okunabilirlik bölümünde ise; kent mekanın algılanmasında,kişisel faktörlerin etkisi ve zihinsel haritaların önemi anlatılmıştır. Çalışmadakullanılan yöntemlerden mekan dizim yöntemi ile Edirne'nin kentsel özelliklerine,zihinsel harita yöntemi ile gözlemcilerin zihinlerindeki Edirne'ye ait bilgilereulaşılmıştır.Çalışmada üçüncü bölüm; Edirne'nin ulaşım ağının ve tarihsel gelişim süreçlerininanlatıldığı bölümdür. Bu bölümde tarih öncesi devirlerden başlanarak, Edirne'nin xigelişimi haritalar üzerinden detaylı olarak anlatılmıştır. Edirne tarihi, Edirne içinönemli sayılabilecek gelişmelerle bölümlere ayrılmıştır. Edirne'nin kaderinibelirleyen dönemler; Roma dönemi, Bizans dönemi ve Osmanlı dönemidir.Romalılar, Edirne'yi çok önemsedi ve geliştirdiler. Edirne Kalesi Romalılardöneminde yapılmıştır. Roma İmparatorluğu parçalandıktan sonra Edirne Bizansİmparatorluğuna geçmiştir. 1361 yılında ise Osmanlı İmparatorluğu Edirne'yifetetmiştir. Osmanlı Devleti, istisnalar dışında uzun yıllar Edirne'yi yönetmiş vebaşkent yapmıştır. Osmanlı Döneminde Eski ve Yeni Saray, Beyazıt Külliyesi, EskiCami, Selimiye Cami gibi önemli yapılar yapılmıştır.Dördüncü bölüm, çalışma alanının araştırıldığı, sınırlarının belirlendiği ve tanıtıldığıbölümüdür. Bu bölüm, çalışmanın temel kısmı olan uygulama bölümüne geçişbölümüdür. Çalışma alanı olarak, Edirne Belediyesi'nin kentsel sit alanı ilan ettiği vekoruma altına aldığı alan seçilmiştir. Çalışma alanının çeşitli harita ve görseller ilesosyal, kültürel, fiziksel analizleri yapılmıştır. Çalışma alanını tanıtıldıktan sonraalan çalışmaları yapılmıştır. Alan çalışmalarından biri olan mekan dizim yönteminde,çalışma alanı depthmap programında analiz edilmiştir. Analiz sonunda çalışmaalanına ait cadde ve sokak akslarının bağlanabilirlik (connectivity) ve bütünleşme(integration) değerleri sayısal olarak elde edilmiştir. Alan çalışmalarından zihinselharitalar yönteminde ise, Trakya Üniversitesi Mimarlık Bölümü öğrencilerineçalışma alanının zihinsel haritası çizdirilmiştir. Öğrenciler birinci ve üçüncü sınıfolmak üzere iki grup olarak seçilmiştir. Çalışma sonunda birinci ve üçüncü sınıföğrencilerinin çizdikleri yapı ve cadde - sokak aksları belirlenmiştir.Dördüncü bölüm ayrıca bulgular bölümüdür. Çalışma alanında uygulanan dizimselanaliz çalışması sonuçları ve mimarlık bölümü öğrencilerine çizdirilen zihinselharitaların sonuçları verilmiştir. Dizimsel analiz çalışması ile zihinsel haritalarınsonuçlarının karşılaştırılması yapılmıştır. Dizimsel analiz çalışmasının sonuçları,bölgenin dizimsel haritası şeklinde ve sayısal tablo olarak iki şekilde verilmiştir.Dizimsel analiz sonuçları, cadde ve sokak akslarının bağlanabilirlik (connectivity) vebütünleşme (integration) değerleri üzerinden yorumlanmıştır. Çalışmada uygulanandiğer analiz yöntemi olan zihinsel haritaların sonuçları ise; birinci ve üçüncü sınıfmimarlık bölümü öğrencilerinin çizdikleri yapı ve aks sayılarına görekarşılaştırılmıştır. Bu sonuçlar Edirne'de daha fazla zaman geçiren öğrencilerin,Edirne'yi daha iyi okuduğunu göstermiştir. Birinci ve üçüncü sınıf öğrencilerininzihinsel harita sonuçları arasındaki farklılığın anlamlı olup olmadığını öğrenmekamacıyla bağımsız gruplar testi yapılmıştır. Mekan dizim yöntemi ile zihinselharitalar yöntemi sonuçlarının karşılaştırılması ise korelasyon testi yardımıylayapılmıştır. Zihinsel haritaların tamamının sonuçları ile mekan dizimininbağlanabilirlik (connectivity) ve bütünleşme (integration) değerlerinin sonuçları ayrıayrı korelasyon testine sokulmuştur. Korelasyon testi sonuçlarının anlamlı çıkması,mekan dizimi yönteminin sonuçları ile zihinsel haritalar yönteminin sonuçlarınınbirbirini desteklediğini göstermektedir.xiiBeşinci bölüm, sonuç ve tartışma bölümüdür. Bu bölümde, alan çalışmalarınınsonuçları Edirne özelinde değerlendirilmiştir. Çalışma sonuçları, Edirne'ninokunabilirliği ve okunabilirlik kavramının belirleyici bileşenleri hakkında önemliipuçları vermektedir. Çalışmada kullanılan farklı yöntemlerin sonuçlarının birbirinidesteklemesi, çalışmanın tutarlılığı açısından önemlidir.Anahtar kelimeler: Edirne, okunabilirlik, mekan dizimi, zihinsel harita

Edirne having influential effects on Ottoman-Turkish History attracts attention withits own history and culture as a city. Edirne has a hybrid culture because it has beencapital city of Ottoman Empire for a long time and occupied several times due to itslocation. The city had several physical changes in different periods. These onescaused alterations in social structures and settlement systems. In that study,Historical City Center of Edirne will be examined by space syntax and mental mapmethods and will be evaluated in terms of legibility.First part of thesis started with an introduction explaining aim, content and method ofstudy. That part specified boundaries, hypothesis and approaches of study. The mainpurpose of the study was to analyze different determinative criteria on legibility andassessing legibility of Edirne. The study was assessed according to both twodeterminants on concept of legibility such as characteristics of space andcharacteristics of observer. Space syntax method was utilized to obtain features ofurban space and mental map method was used so as to obtain data of individuals'minds.Two hypothesis were proposed in that subject as following;H1: As a result of space syntax, if connectivity and integration values of street axlesincrease, analysis of urban space will become easier.H2: If frequency of spending time in an urban space rises, ability of perceiving anurban space will boost.Second part of the thesis clarifies what is the meaning of legibility and how it couldbe perceived. Features of both decisive the city and observer were explainedseparately on legibility of urban space. In this chapter, it was mentioned that how thecity was formed in human mind and which parameters had effects on theseformations positively or negatively. Moreover, relationship between urban designand its legibility were adverted. Urban design principles which makes urban spacelegible were put in an order. Some components increasing legibility were specified.Additionally, notion of space syntax and mental map methods were expressed underseparate headings. History of space syntax method, studies used and why it is usedare stated. In the part of mental map method, impacts of personal factors onperception of urban space and significance of mental maps were explained. In thestudy, Edirne's urban characteristics were obtained by space syntax methodand knowledge of Edirne in the minds of observers was acquired by mental mapmethod.Third part of thesis explicated transportation network of Edirne and its developmentprocess in history. In this chapter, development of Edirne was explained in detailsstarting from prehistoric period with maps. History of Edirne can be divided tospecific periods which is formed by significant developments. Periods determiningfate of Edirne were Roman Period, Byzantine Period and Ottoman Period. Romansattached importance to Edirne and improved it. Edirne Castle was built in Roman xivPeriod. After Roman Empire came apart, Byzantine Empire took control of Edirne.In 1361, Ottoman Empire conquered Edirne. The city has been ruled by OttomanEmpire for years and it has been a capital city. In Ottoman Period, magnificentbuildings were constructed such as New and Old Palace, Complex of Sultan Beyazid,Old Mosque and Selimiye Mosque.Fourth part of the thesis explored study field, defined boundaries of study andintroduced whole of them. This chapter was the implementation part which is themain section of study. The Protected Urban Area reserved by Edirne Municipalitywas chosen as a study area. Study field was analyzed socially, culturally andphysically with various maps and visuals. According to space syntax method a fieldstudy, the area was analyzed with the depthmap program. As a result of the analyzes,connectivity and integration values of the study area's streets and avenues weregained numerically. With mental map method, the other field study, the students ofTrakya University Architecture Faculty draw mental map of working area. Thestudents consisted of two groups as first grade and third grade. In consequence of thestudy, axles of streets and avenues were detected in the light of first and third gradestudents' drawings.Fifth part of thesis indicated findings. In this chapter, results of the space syntaxmethod which applied in study area and results of architecture students' mental mapdrawings were declared. The study of space syntax and the outcomes of mental mapwere compared. The results of space syntax were showed as syntax map of regionand numerical chart. The outcomes of space syntax were interpreted pursuant toconnectivity and integration values of the study area's streets and avenues. The valueof connectivity is the highest at axles of Saraçlar Avenue and Hükümet Avenue. Thevalue of integration is the highest at axle of Marif Avenue. Furthermore, the resultsof mental map method utilized in working area revealed that first grade architecturestudents marked approximately 2.10 axis and 4.88 buildings and third gradearchitecture students marked approximately 3.44 axles and 7.44 buildings. Theseresults show that students spending more time in Edirne perceive the city muchbetter. Independent groups test was conducted to ascertain whether differencesbetween first grade and third grade students' mental map results is meaningful or not.As a result of the test, it is obvious to say that there are 99 percent of meaningfuldifferences between first grade and third grade students' mental map results atconfidence level. Space syntax method and mental map method were compared withthe help of correlation test. There is 99 percent of significant correlationbetween outcomes of all the mental maps and space syntax's results of connectivityvalue at confidence level. There is 95 percent of correlation between outcomes of allthe mental maps and space syntax's results of integration value at confidence level.Eventually, results of correlation test demonstrate that outcomes of space syntaxmethod and outcomes of mental map method support each other.Sixth and last part of thesis discussed and announced the results. In this chapter,results of field study were assessed especially regarding Edirne. The results of studygive significant clues about legibility of Edirne and determining components oflegibility. It is important that results of different study methods support each otherfor consistency of work.Key words: Edirne, legibility, space syntax, mental map