Modern Avrupa fiziğinin Osmanlı Devleti`ne geçişi: Başhoca İshak Efendi`nin Mecmûa-i Ulûm-i Riyâziye`sinde ısı ve elektrik bahisleri

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nde ordunun modernizasyonu kapsamında açılmış askerî eğitim kurumları olan Mühendishânelerde okutulan Türkçe ders kitapları kanalıyla modern Avrupa fiziğinin Osmanlı Devleti'ne geçiş süreci incelenecektir. Bunun için Mühendishâne-i Berrî-i Hümayûn Başhocası İshak Efendi'nin ansiklopedik eseri olan Mecmûa-i Ulûm-i Riyâziye'nin 'Isı' ve 'Elektrik' bahisleri esas alınmıştır. Belirtilen bahislerin modern Avrupa fizik kitaplarından tercüme edilerek yazıldığı iddiası araştırılacaktır. Mühendishâne'nin kütüphanesinde bulunan fizik ile alakalı yabancı dilde yazılmış eserlerinin ilgili kısımları incelenecek ve bilgi alışverişini mahiyeti, miktarı ve kapsamı araştırılacaktır. Anahtar Kelimeler: Mühendishâne-i Berrî-i Hümâyûn, Mecmûa-i Ulûm-i Riyaziye, Başhoca İshak Efendi, Isı Tarihi, Elektrik Tarihi, Teknoloji Transferi.

This study aims to examine the transfer of modern European physics to the classical science tradition of Ottoman Civilization, by way of analyzing textbooks which were read in the Ottoman Military Schools, or Mühendishânes. For this purpose, the sections on heat and electricity of the encyclopedic textbook, Mecmûa-i Ulûm-i Riyâziye, by the Rector of Ottoman Military School, Başhoca İshak Efendi, were chosen. Additionally, similarities and differences between the heat and electricity sections of modern European physics books and of the Mecmûa were compared and investigated.Keywords: Ottoman Military Schools, Mecmûa-i Ulûm-i Riyaziye, Başhoca İshak Efendi, Histroy of Heat, History of Electricity, Transfer of Technology