Türkiye`de katı atık yönetimi ve Kütahya Hava Er Eğitim Tugay Komutanlığı`nda bir geri kazanım model önerisi

Abstract

ÖZET Günümüzde yoğun olarak yaşadığımız çevre sorunları, insanların doğanın dengesini bozmasıyla başlamıştır. Doğa sınırsız bir kaynak değildir. Ekolojik dengenin muhafaza edilmesi gerekir. Çünkü bozulan ekolojik dengenin yeniden oluşması zor, bazen de imkansızdır. Ekolojik dengenin devam etmesi, yalnızca bir ulusun çalışmasıyla değil, tüm toplumların ortaklaşa çalışmalarıyla mümkün olacaktır. Dünyada ilk kez sanayi devrimi ile birlikte ciddi ölçüde gündeme gelen çevre kirliliği, başlangıçta dünya üzerindeki etkilerinin sınırlı ve bölgesel olması, bunun yam sıra ekonomik büyümenin gelişmiş ülkeler tararından öncelikli hedef olarak kabul edilmesi nedeniyle, uzun süre çözüm gerektiren bir sorun olarak görülmemiştir. Ancak 20. yüzyılın son çeyreğinden itibaren çevre kirliliğindeki artış, giderek dünyanın ekolojik dengesini bozmaya başlamış ve insan sağlığını önemli ölçüde tehdit eder hale gelmiştir. Bu gelişmeye paralel olarak kamuoyunda çevre bilinci gelişmeye başlamış ve çevre sorunlarına karşı ortak politikalar geliştirilmeye başlanmıştır. Bu çerçevede ilk küresel girişim, 1972 yılında Birleşmiş Milletler bünyesinde Stockholm'de gerçekleştirilen `Çevre ve İnsan` konulu konferans ile hayata geçirilmiştir. Bu konferans sonrasında, küresel boyutta alınması gereken tedbirlerin çerçevesini çizen `BM Çevre Programı (UNEP)` oluşturulmuştur. Günümüzde işletmeler için çevre sorumluluğu toplam kalite anlayışının önemli bir parçası haline gelmiştir. İşletmelerde çevre yönetim sistemleri, toplam kalite yönetiminden elde edilen bilgilerin katkısıyla oluşturulmaktadır. Ürün, fabrikayı terk ettikten sonra üründeki hataları gidermenin daha pahalı olduğu gibi, çevreye zarar veren bir kazamnardından ortaya çıkan fiziksel zararı telafi etmek ve zedelenen şirket imajım geri kazanmaya çalışmak, kazayı önlemekten daha pahalıdır. Çevre ile ilgili çabalar giderek yaygınlaşmış `1992 yılında Rio de Jenerio'da düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansında (UNCED) `Sürdürülebilir Kalkınma` tartışılmaya başlanmıştır. Ayrıca bu faaliyetlere paralel olarak çevre politikalarının önemli bir bölümünü oluşturan Atık Yönetimi Kavramı ortaya çıkmıştır. Katı atık yönetimi; her türlü katı atığın toplanması, işlenmesi, bertarafı ve geri kazanımı faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin yürütüldüğü sistemi ifade eder. Bir başka ifadeyle katı atık yönetimi; atıkların hiçbir düzenleme ve kural tanımaksızın doğaya bırakılması ya da geri kazanabilme olanağı olan atıkların hiçbir işleme tabi tutulmayarak kaynak israfına neden olmasını engellemek için malzeme, araç-gereç ve personelin organize edilerek katı atıklarla ilgili bir sistem oluşturulmasıdır. Katı Atık Yönetimi yerel çabalardan hareket ederek ulusal bir sistemin oluşturulmasını gerektirir. Atık yönetiminde esas prensip; kaynağında ayrı toplama yaparak ve basit geri kazamm tesisleri kurarak geri kazanılabilir maddeleri tekrar ekonomiye kazandırmak ve böylece düzenli depolama yapılacak çöplerin hacmini azaltmaktır. Günümüzde sanayileşmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ekonomi büyük miktarlarda malzeme, araç-gereç ve enerji kullanımı temeline dayanmaktadır. Üretilmeleri büyük bir bedelle yapılan kağıt, cam, metal, plastik, tekstil vb. materyaller kullanıldıktan sonra işe yaramadığı gerekçesiyle çöp alanlarına atılmaktadır. Genellikle bu atıklar çevreyi koruyucu önlemler alınmadan atılmaktadır. Bu da ülkelerde çöp krizlerinin yaşanmasına neden olmaktadır. Böyle bir krizin yaşanma nedenleri ise; hammadde ve enerji kaynaklarının verimsiz kullanılması ve ülkelerin atık yönetimi konusundaki girişim ve çabalarının yetersizliğidir. Ayrıca kaynakların daha verimli kullanma olanakları varken çoğu kez, bir kez kullanılıp atılacak ürünlere dönüştürüldüğü ve bunun da kaynak israfına yol açtığı görülmektedir. Ülkemizde ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanılması ile ilgili yasal yükümlülükleri belirleyen `Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği` 1991 yılında yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik ile doğada ayrışması uzun süreler alan ambalajların kullanımını ve atık miktarım kontrol altına almak, bu atıkların değerlendirilmesini sağlamak, ekolojik sistemlerin dengesinin bozulmasını önlemek ve ambalaj atıklarını yarattığı çevre kirliliğini azaltmaktu amaçlan ile plastik, metal, cam, ve karton ambalajlarına kota veya depozito uygulaması zorunlu kılınmıştır. Bu yönetmelik çerçevesinde ambalajların bir kısmı geri kazanılabilmiştir. Ayrıca belediyelerde özel gönüllü kuruluşlar ile işbirliği yapılarak geri kazanım projeleri uygulanmaktadır. Türkiye'de uygulanan geri kazanım projelerindeki ayrı toplama faaliyetleri kapsamında iki torba sisteminin daha uygulanabilir olduğu görülmektedir. Türkiye'deki nüfusun yaklaşık %50'sinin, hayatının belirli bir süresini (8-18 ay) askerlik amacıyla Türk silahlı Kuvvetleri'nde geçirmesi, askeri birliklerde verilecek olan çevre eğitimi ve geri kazanım uygulamalarım Türkiye çapında çevre bilincinin gelişmesine ve ekonomiye önemli katkıda bulunması bakımından önemli kılmaktadır.

ABSTRACT Ecological problems that we have been living, began with the wrong behaviours of the human-beings which caused the nature's balance lost. The nature doesn't have limitless source. The ecosystem should be preserved. Once the ecosystem damaged it is impossible or very difficult to recover it again. The continuity of the ecosystem is an issue of international and all the nations, should cooperate to ensure the continuity of it. Ecological problems require local actions but also international contributions. The people firstly faced with enviromental pollution by the time of industrial revolution. Enviromental problems had been ignored a long time because the nations had given the first prority to the economical development. Hence, the increase of o the enviromental pollution became a threat to the health of the people by 1960's. In the same years environmental consience began improving among the people and the nations started to attempt to develop some politics against to enviromental problems. The first global attempt in this context is United Nations Environmental Program (UNEP) which had been instuted by 1972. Today, the environmental responsibility is a part of the total quality understanding. Environmental Management systems in the organizations constructed by the contribution of the knowledge from the Total Quality Management. A false product costs too much to an economical organization and gives damage to the image of the organization. İt costs more than repairing it. Similar to this it is very difficult to repair the environmental accident's result and costs expensive. `Waste Management` is a part of `Environmental Management`. `Solid Waste Management` includes collection, reclamation, disposal and recyling of the every kind of solid waste and the system of these actions. The main principle in the Waste Management is that by separate waste collection in source and simple recyling centers the material can beregained again. The objective is to recover the recylable materials to economy again so decrease the waste material that is send to the dump site. In our country, since 1991 the low settlement `Solid Waste Control Directions ` has been implemented which includes `the collection of ambalage waste and recyling of it`. This low reguired of the implementation of quota or deposit for plastic, metal, glass or paper ambalages. So enforcement of this low, some ambalages recyled again. On the other hand, some Municipals are implementing some recyling projects by cooperating with some non govermental organizations. The environmental education and recyling practices by the Turkish Armed Forces will contrubute to the development of the national environmental consience and economy of the Turkey.