Birleşik ve yan ürünlerde maliyet hesaplama yöntemlerinin TÜPRAŞ`ta uygulanması

Abstract

ÖZET Bir endüstri işletmesinin hayatiyetini devam ettirebilmesi; sadece işletme dışı faaliyetlerini bir düzen dahilinde yürütebilmesine bağlı değildir. Bunun yanında işletme içindeki miktar ve değer hareketlerinin ihtiyaçlara en uygun şekilde yürütülmesi, bu hareketlerin sistematik bir şekilde kayıtlara geçirilmesi ve iktisadi faaliyetleri asgari emek ve fedakarlık felsefesi çerçevesinde basara bilmek amacıyla kayıtlardan elde edilen bilgilerin devamlı surette değerlendirilmesi gerekir. Bu bakımdan günümüzde bütün işletmeler maliyet hesaplarına büyük önem vermektedir. Maliyet muhasebesi, maliyet kontrolü işlerini iki alt işlev olarak yerine getirmektedir. Birinci olarak maliyetleri azaltmak (böylece rekabet gücünü artırmak) ya da aynı düzeyde tutmak; ikinci olarak yönetimin performansım ve verimliliğini ölçmektir. Maliyet muhasebesinden elde edilen çeşitli veriler ve bunların analizi sonucunda üretimi artırıcı ve maliyeti düşürücü çalışma şekillerinin ve politikaların uygulaması mümkün olur ve bundan da milli ekonomi kazançlı çıkar. Birleşik imalatta kullanılan esas sistem safha maliyeti olmakla beraber her işletme kendi bünyesinin özelliğine göre, birleşik mamullerin maliyetini değişik yöntemlerle hesaplayabilir. Üretim işletmelerinin bir kısmında, işletmeler üretimi amaç edindikleri ona ürünlerin yanı sıra, zorunlu olarak (teknolojik zorunluluk ve bunun gibi sebepler) bir ya da birden fazla ürünlere üretebilirler. Üretimin esas kısmını ve asıl gayesini temsil eden mamullere birleşik ürün, birlikte elde edilen diğer mamullere yan ürün denir. Birleşik ürünle, yan ürünlerin ayırt edilmesinde bazı güçlükler olmakla beraber; genellikle satış değeri, göreli olarak oldukça düşük olanlar ve teknolojik zorunluluk ve bunun gibi sebeplerle üretilenler yan ürün kapsamına girer.m Gerçek maliyetlerin bulunması, maliyet hesaplama yöntemlerini gerektirir. Gerek üretilen ürünlerin maliyetlere bağlı olarak fiyatlarını saptama, gerekse ulusal-uluslararası rekabet edebilmesi; üretilen ürünlerin maliyetini doğru saptamayı gerektirir. Çalışmamızda birleşik ürünlerin ve yan ürünlerin maliyet hesaplama yöntemleri ve bu yöntemlerin yarar ve sakıncaları ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu amaçla çalışmamızda ülkemizin toplam hampetrol rafinajının % 86'sma ve ayrıca ham petrol, LPG ve diğer petrol ürünleri dış alımı için mükemmel bir alt yapıya ve güçlü bir lojistik konuma sahip Tüpraş 'ta birleşik ve yan ürün maliyet hesaplama yöntemleri uygulanmaya çalışılmıştır. Ülkemizin lider enerji kuruluşu ve dünya klasında rafineri şirketi olabilmek için Tüpraş 'ta maliyetleri azaltmak hedeflenmiştir. Tüpraş Türkiye'de oldukça stratejik öneme sahip bir kuruluştur. Bu nedenle maliyetlerin tanımı ve azaltılması Tüpraş açısından önemli bir argümandır. Buradan hareketle çalışmamızda, birleşik ve yan ürünler tanımlanmış, Tüpraş'ta bu tanımlara uyan hangi ürünlerin üretildiği belirlenmeye çalışılmıştır. Daha sonrada, birleşik ve yan ürün maliyet hesaplama yöntemlerinden hangilerinin uygulanabilir olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır.

IV ABSTRACT Surviving of a production company depends on not only handling business related external activities systematically, but also managing internal quantity and value flows according to requirements. Quantity and value flows have to be recorded systematically. Data obtaining from entries has to be evaluated continuously in order to reach companies goals with the minimum cost. Therefore, all companies emphasize the cost counting. Cost accounting obtains the control of costs in two sub-function. The first one is to reduce cost or not to increase cost. The second one is to assess performance and productivity of management. Company can increase production and reduce the cost in analysing the data obtaining cost accounting. With doing that, National Economy develops. Although process costing system has been used to calculate cost of product in compound manufacturing, every company can calculate the cost of compound product according to it's characteristics of production. Some industrial firms produce both main product and one or more than one by-products. Main part of production or goal product is compound product, other manufactured product are by-product. Although there are some difficulties to find out if product or by-product, products which have comparatively low selling value and technology requirements are by-products. Determination of actual costs requires methods of cost calculation.Both deciding product price and national or international competition require determination of real cost of produced products. In this study, it has been examined not only methods of cost calculation of products and by-products, but also advantages and disadvantages of methods. Therefore, it has been applied methods of calculation of compound products and by-products in Tüpraş which has %86 of our country's total crude oil, complete substructure and strong logistics position to import crude oil, LPG and other petroleum products. It has been aimed to lessen production cost in Tüpraş in order to be the leader of national energy companies and competitive all around the world. Tüpraş has quite strategic importance in Turkey.Therefore, definition and reduction of production cost in Tüpraş is very important argument. In this study, product and by-product has been defined it has been tried to determine products and by-products produced in Tüpraş. Then, it has been tried to bring to light applicable methods of calculation cost of products and by-products.