Türkiye`de anayasacılık hareketlerinde insan hakları ve demokrasi kavramlarının gelişimi

Abstract

ÖZET Anayasalar devlet iktidarını sınırlayan, insan haklarının ve demokrasinin ulaşmış olduğu seviyeyi en net biçimde ifade eden metinlerdir. Türkiye'deki anayasacılık hareketleri de insan hakları ve demokrasi yolunda aldığımız yolu göstermek açısından önem kazanmaktadır. Türkiye'de 1808 tarihinde Sened-i İttifakla başlayan, Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanıyla devam edegelen anayasacılık hareketlerinde 1876 tarihli Kanun-i Esasi ve 1909 tarihli değişiklikler önemli bir yere sahiptir. Kanun-i Esasi ile birlikte uygulanmış olan 1921 Anayasası dönemi, Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 Anayasasının kabul edilmesi ile insan hakları ve demokrasi yolunda önemli bir atılım yapmıştır. 1961 Anayasası, l960 öncesi yaşanan olaylara bir tepki olarak hazırlanmıştır. Bu anayasa 2. Dünya Savaşından sonra Batılı devletlerin anayasalarında da yer almaya başlayan sosyal ve ekonomik hak ve özgürlüklerin düzenlenmesi ve demokrasinin ve insan haklarının devlete karşı korunmasında gerekli olan Anayasa Mahkemesinin kurulması ile daha da güçlendirilmiştir. 1961 Anayasası Türk anayasacılık hareketinde insan hakları ve demokrasi açısından etkisini günümüze kadar devam ettiregelen önemli bir dönüm noktasıdır. 1 96 1 Anayasasından geriye dönüş olarak nitelendirilen 1971 değişikliklerinin bilinmesi ise konumuz açısından ayrı bir öneme sahiptir. 1982 Anayasası iç dinamiklere ve dış etkilere cevap verememesi nedeniyle oldukça eleştirilmiştir. 1995 ve 2001 değişiklikleri ile demokrasi ve insan hakları açısından çağdaş, evrensel değerlerle örtüşmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Ancak bu değişikliklerin de yeterli olmadığı yönündeki çoğunluk ve baskın görüş nedeni ile 1982 Anayasası ve yeni anayasa yapılması yönündeki tartışmaların devam edeceği söylenebilir.

VI ABSTRACT Constitutions are the legislations that limit the state authority and preciesly express the level of human rights and democracy. In that matter, constitutionalism movements in Turkey appear to gain an important consideration to indicate how far we had gone in human rights and democracy. Started with `Sened-i İttifak` in 1808 and continued along with `Tanzimat Fermanı` and `Islahat Fermanı`, constitutionalism movements reserved a particularly important place for `Kanun-i Esasi` dated 1876 and the changes made on it in 1909. the period of the 1921 constitution which co-existed with the 1924 constitution, produced a great leap n human rights and democracy after the establishment of the republic. The constitution of 1961 had been prepared as a reaction to the incidents prior to 1960. This constitution was highly empowered by the regulations ofallocating social and economic rights and freedom, which was firstly started to take place in the Western states' constitutios after the World War II, and by the establishment of the Supreme Court, which was a necessity in protecting democracy and human rights against the state. The 1961 constitution, still having its prevailing affects loday, was a milestone of Turkish constitutionalism movementwith respect to human lights and democracy. Consideted a. turn back from the! 961 constitution, the changes done in 177 1 are in importance of this study and should be known. The constitution of 1982, on the oilier hand, has been highly critisized on the lack of meeting the needs of domestic dynamics and responding outside effects. By changes which took place on this last constitution in 1995 and 2001, the efforts have been given to provide in accordance with universal and modern values in the aspect of democracy and human rights. However, the dominant and majority view does not see these changes satisfactory. Therefore, it can be concluded that arguments on the 1982 constitution and on the need to prepare a new constitution will continue to take place.