1980 sonrası küresel ekonomik krizler ve Türkiye ekonomisine etkileri

Abstract

ÖZET 20.yüzyıl dünya ekonomi tarihinde görülen krizler nitelik olarak birbirinden önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Yüzyılın başlarında mal ve ticaretin fazla olmadığı dönemlerde meydana gelen krizler, daha çok ulusal ölçekte kalıyor ya talep yetersizliğinden işsizliğe ve durgunluğa yol açıyor ya da talep fazlası yoluyla enflasyona ve ekonomik genişleme ile sonuçlanıyordu. Küreselleşme, mal ve hizmetlerin ülkeler arasında dolaşımı arttırdığı için, kriz nitelik değiştirmeye başlamış ve uluslararası dolaşıma çıkmıştır. Mal ve hizmet ticareti attıkça krizler bu defa, enerji krizi ve petrol krizi şeklinde kendini göstermeye başlamıştır. 1990 'lı yıllarda finansal kriz yaşayan bütün ülkeler finansal serbestleşme sürecini yaşamış ülkelerdir: Türkiye, Arjantin, Brezilya, Meksika, Tayland, Malezya ve Endonezya gibi ülkeler kapitalist dünyanın yeni yükselen piyasaları olarak bilinmektedir. 1990'lı yıllardaki krizler büyük ölçüde bu ülkelerde ortaya çıkmıştır. Kriz sonrasında Malezya hariç bütün ülkeler dalgalı kura geçmişlerdir. Kriz yaşayan bütün ülkelerde Sıkı para ve maliye politikası uygulanmış, kamu harcamaları düşürülmüş ve vergiler arttırılmıştır. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, küresel ekonomik krizle ilgili tanımlar, ayrımlar, krizin arka planı, küresel ekonomik krizlerin ortak belirtileri, oluşum süreci ve gelişimi, küresel krizin bulaşması ve küresel krizler sonrası denge oluşumu, küresel ekonomik krizleri açıklamaya yönelik teorik yaklaşımlar irdelenmektedir. İkinci bölümde; tarihsel bir persfektiften küresel ekonomik krizler incelenerek krizlerin tarihçesi, I. ve II.Dünya Savaşı öncesi ve sonrası ekonomik gelişme ve oluşunlar araştırılmış olup, I.Dünya Savaşı sonrası hegenomik güç haline gelen ABD'nin önderliğinde II.Dünya savaşı sonrası oluşturulan Bretton Woods sistemi kritize edilmiştir. Ayrıca Bretton Woods sisteminin çöküşü ve petrol fiyatlarına yapılanVI şok zamlar nedeniyle büyük bir stagflasyonun yaşandığı 1980'e kadar dönem irdelenmiştir. Üçüncü bölümde, 1980 sonrası küresel ekonomik krizler başlığı altında Latin Amerika, Meksika, G.Doğu Asya ve Rusya krizleri detaylarıyla araştırılmış, krize neden olan faktörler, krizin gelişimi ve sonuçları, krizin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere etkileri ve kriz sonrası iyileşme süreci incelenmiştir. Son bölümde ise; 1980 sonrası küresel ekonomik krizlerin Türkiye ekonomisine etkileri araştırılmış, Türk ekonomisinde dönüşüm sayılan 20 Ocak 1980 kararları, 5 Nisan 1994 karaları, Kasım 2000 ve Şubat 2001 ekonomik krizleri, Türkiye'nin iç ve dış borç ve yapısı incelendikten sonra, 1980 sonrası küresel ekonomik krizlerin Türkiye ekonomisine etkileri araştırılmıştır. Ayrıca Türkiye'nin müzminleşen ve periyodik olarak yaşadığı ekonomik krizlerden nasıl kurtulabileceği konusunda çözüm önerileri getirilmektedir.

VII ABSTRACT The world- wide economic crises experienced in the 20th century bear the brunt of remarkable differences from one another in quality. Those crises that broke out at the beginning of the century were more of a nation - wide and resulted in either unemployment and economic recession as a consequence of inadequate demand or inflation and economic growth due to over demand. Economic crisis has turned out to be completely a different phenomenon and become mobile moving from one country to another as globalism made great effect in trading assets and services throughout the world. As the world - wide trade has become more effective than ever before, so has the world encountered more energy and petrol crises. The countries stunned by the financial crises in the 1990's had to go through the process of financial liberty: Turkey, Argentina, Brazil, Mexico, Thailand, Malaysia and Indonesia became the growing market of the capitalist world. The crises broke out mostly in these countries. Right after the crises, except for Malaysia, all the above- mentioned countries entered the fluctuation period of exchanging currency. In these crisis-struck countries strict monetary and financial policies were in place to decrease public fund and increase taxation. This thesis is composed of four chapters. The first one features the definition of global crises, identifies the differences from one another, tries to foreground what lies behind all of them, investigates what characteristics they have in common and their process of becoming, traces back how they became contagious and what sort of equilibrium was put in effect in the post - crisis period and presents theoretical approaches to the understanding of financial crises. The second chapter provides a historical perspective to investigate the international crises in order to present history of the crises, economic developments before and after the world war I and II and a thorough critique of Bretton Woods system that came into being under the leadership ofVIII the U.S., which rose into hegemonic power after World War I. The period that spanned from the fall of Bretton Woods system till 1980' s when stop inflation hit the world as a consequence of the sudden rise in the petrol prices has also been scanned thoroughly to mark the significance of it all. In the third chapter the crises that hit Latin American Countries, Mexico, South Eastern Counties in Asia and Russia have been investigated under the title of Global Crises after 1980 to see what factors played a role in the crises, the process and the effects of them all, the extent to which they affected the developed and the developing countries and finally the period of remedies developed to wipe out the current and prospective effects of them. In the last chapter, the global crises after 1980 have been discussed to see find out the inevitable effects of them to the economy of Turkey. Later on, turning points that marked great changes in the history of Turkish economy have been discussed in the chronological order: January 24,1980 resolutions, April 5, 1994 resolutions, November 2000 and February 2001 crises, structural patterns of Turkish economy and its inevitable problems. The Global Crises after 1980 have also been taken into consideration in terms of their effects to make suggestions as to what could be done to get rid of the crises that Turkey realises on a continuous fashion.