XVI. yüzyıl kaynaklarına göre Kütahyalı şairler ve Kütahya`da edebi muhit

Abstract

ÖZET Bu araştırmada XVI. yüzyıl kaynaklarında geçen Kütahyalı şâirlerin tanıtılması, Kütahya'da yaşayan şâirlerin devlet adamlarıyla ilişkilerinin incelenmesi ve Kütahya'nın Türk edebî hayatındaki yerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Bu çalışma, Kütahya'nın kültürel envanterinin dökümün yapılması açısından da önem taşımaktadır. Kütahya'nın Türk kültür coğrafyası açısından gerek Germiyanoğulları, gerekse Osmanlılar devirlerinde büyük bir öneme sahip olduğu bilinen bir gerçektir. XVI. yüzyıl kaynaklarında XIII, XIV, XV ve XVI. yüzyıllarda yaşamış şâirler hakkında çeşitli kayıtlar mevcuttur. XVI. yüzyıl kaynaklarında Abdullâh-ı İlâhî, Ahmedî, Ahmed- i Dâî, Azmî, Cebrî, Cinânî, Cemâli, Firâkî, Hamzavî, Harimî, Hasbî, 'İzârî, 'Iydî, Kabulî, Kemal Halvetî, Keşfi, Minneti, Muidî, Rahimî, Re'yî, Sâatî, Subhî, Sirâcî, Şeyhoğlu, Vusulî ve Yetimî olmak üzere Kütahya'dan yetişmiş yirmi yedi şâirin kaydedildiği görülmüştür. Bunlara XVI. yüzyıl kaynaklarında kaydedilmemiş olup da XVI. yüzyıl veya daha öncesinde yaşamış olan Celal Ergun ve Kalenderî'nin de eklenmesiyle XIV, XV ve XVI. yüzyıllarda Kütahya'dan yetişen şâir sayısı yirmi, dokuza yükselmiştir. Bu sayıyı diğer şehirlerde yetişen şairlerle karşılaştırdığımızda Kütahya'nın Türk edebiyatı tarihindeki yeri daha kolay anlaşılacaktır. Kütahya'da sancak beyliği yapan Kanunî Sultan Süleyman'ın oğullan Şehzade Bayezid ve Şehzade Selim de maiyetlerinde getirdikleri şâir ve sanat adamlarıyla burada zengin bir edebiyat ve sanat hayatının yaşanmasına sebep olmuşlardır. Şehzade Bayezid'in Kütahya'daki meclisinde Gubarî, İşreti, Firakî gibi şâirler bulunmuştu. Şehzade Selim de Kütahya'da sancak beyliği yaparken Celal Bey, Nihânî Durak Çelebi, Fazlî-i Kâtib, Vusulî, Gelibolulu Âlî, Bağdatlı Ahdî, Nigarî, Nişanî, Rahimî gibi şâirlere destek çıkmıştır. Kütahya'da hem Germiyan döneminde hem de Osmanlı hakimiyetinde şâirler ve sanatkarlar devlet adamlarıyla yakın ilişki içerisinde bulunmuşlardır. Hatta Ahmedî ve Şeyhoğlu gibi şâirler devlet yönetimine daha yakın olabilmek için mücadeleye girişmişlerdir. Siyasi otorite tarafından desteklenen şâir ve sanatkarlar daha çok eser ortaya koymuşlardır. Sonuç olarak tarihte Kütahya, yetiştirdiği şâirler ve dışardan vazife icabı gelen şâirlerle birlikte önemli bir edebî merkez durumunda olmuştur. Kütahya'nın edebî olarak önemli bir merkez haline gelmesinde devlet adamlarının etkisi yadsınamaz birVI gerçektir. Hem Germiyanoğulları hem de Osmanlılar devirlerinde Kütahya'da yönetici durumunda bulunan bir çok kişi, şâir ve sanatkarlara destek çıkmışlardır. Bu durum da sanat olarak eser ortaya koymuş kişileri olumlu yönde etkilemiştir.

VII ABSTRACT It is a well known fact that Kütahya is one of the most important centers in Turkish literary history. More over wc know that there are lots of poets who flourished in Kütahya. In XVI'th century literary resources we can get some knowledge about poets who lived in XIII, XIV, XV and XVI. centuries, hi XVI'th century literary resources the fallowing twenty eight poets are recorded: Abdullâh-ı İlâhî, Ahmedî, Ahmed-i Dâî, Azmî, Cebrî, Cinânî, Cemâlî, Firâkî, Hamzavî, Harîmî, Hasbî, 'İzârî, 'lydî, Kabûlî, Kalenden, Kemal Halvetî, Keşfi, Minneti, Muidî, Rahîmî, Re'yî, Sâatî, Subhî, Sirâcî, Şeyhoğlu, Vusûlî andYetîmî. Altough Celal Ergun lived before XVI. century he is not coincided in In XVI'th century literary resources. After adding Celal Ergun the number of poets flourished in Kütahya before XVI. century reaches to twenty nine. The era which sons of Süleyman the magnificient -Şehzade Bayezid and Şehzade Selim- have been in Kütahya for menagary duties is the era of poets. Becaouse Şehzade Bayezid and Şehzade Selim, supported poets. So poets writed lots books in verse and prose. Şehzade Bayezid, supported the fallowing poets: Gubârî, İşreti and Firâkî. Şehzade Selim, also supported the fallowing poets: Celal Bey, Nihanî Durak Çelebi, Fazlî-i Katib, Vusûlî, Gelibolulu Âlî, Bağdatlı Ahdî, Nigârî, Nişânî Rahîmî. Both in the era of Germiyans and Ottomans it is seen that poets are in relation with the power. It attracts attentions that some poets like Ahmedî and Şeyhoğlu were in struugle to became nearer to the power. As a result Kütahya is one of the most important literary centers becaouse of the poets flourished in Kütahya and poets coming from outside of Kütahya. The effects of governors in this reality can not be ignored. The importance of this work stems from the fact that in this thesis we give envantary of poets lived till XVI'th century. İt is purposed in this work to introduce poets from Kütahya and their relation with managers. We also aimed in this thesis to make apparent the cultural and literary heritage of Kütahya. Consequently the number of poets from Kütahya shows us that is one the major centers of literature, culture and education.