Sivas`ta kentleşme sürecinde sanayileşme olgusu

Abstract

ÖZET Sivas'ta Kentleşme Sürecinde Sanayileşme Olgusu'nun incelediği bu çalışmada ana hatlarıyla Sivas'ın Tarihi Gelişimini ve bu gelişim sürecinde kentleşme olgusunun sanayileşmeye ne derece etkili olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Sivas, ilk çağlardan beri bir kent görünümü vermiş ve her çağda önemli bir yerle şim alanı olarak Eti'lerden Osmanlı'lara kadar bir çok medeniyete beşik olmuştur. Cum huriyet Döneminde de önemli görevler üstlenen kentin bulunduğu coğrafi konum kendi sine tarih içerisinde bir çok avantajlar sağlamıştır. İl, Kızılırmak Ovası'nın kuzeyinde ku rulmuş olması nedeniyle önemli bir yol kavşağı üzerinde bulunmuş ve kendisine askeri noktada stratejik bir özellik kazandırmıştır. Sivas ili 13. yüzyılda gerek ekonomik ve ge rek sosyal ve kültürel açıdan en görkemli dönemini yaşamış, bu durumu Timur istilasıy la bozulmuştur. Kent zaman zaman ekonomik ve kültürel açıdan gelişimini doruk b ir noktaya geti rirken bazende sönük dönemler yaşamıştır. Cumhuriyet Döneminin ilk yılları da işte bu sönük dönemlerden biri olmuş, bu yıllarda ilde tamamen küçük sanayi egemen olmuş tur. 1930 yılında Demiryolunun gelmesiyle hem nüfus açısından hem de ekonomik açı dan bir canlanma başlamıştır. İlin kentleşmesine baktığımızda Cumhuriyetin ilk yıllarında 26.000 nüfuslu bir kent görünümünde iken Demiryolları Fab rikası ve Çimento Fabrikası'nın kurulması ile hızlı bir kentleşme başlamış ve merkeze, ilçelerden ve çevre illerden göç başlamıştır. 1940-45 yılları arasında savaş nedeniyle kentleşme hızı kesilmiş, 1948 yılından sonra tekrar bir canlanma başlamıştır. Bu noktada İlin kentleşmesini, normal kentleşme hare keti, Demiryolu ve Çimento Fabrikalarının açılması neticesi kentleşme hareketi ve 1950 yılı sonrası yeni kurulan fabrikalar nedeniyle kentleşme hareketi olarak tasnif edebiliriz. İlde bulunan mevcut büyük ölçekli sanayi kuruluşlarını incelediğimizde Sivas'ta sanayinin gelişme potansiyeli ve sektörel gelişimi daha net olarak görülmektedir. Sana yileşme alanında şimdiye kadar yapılan çalışmaların ve yatırım konularının değerlendi rilmesi sonucu, Sivas'ın büyük bir sektörel potansiyele sahip olduğu, ancak olumlu coğ rafi konumuna rağmen sanayileşme noktasında yetersiz kaldığı tek noktanın altyapı hizmetlerinin yapılmaması veya yetersizliği görülmektedir. Bunun için başlatılan Organi ze Sanayi Bölgesi çalışması Sivas için çok önemli bir konuma haizdir. Çünkü il'de bir iki kuruluşun haricinde büyük sanayi kuruluşuna rastlamak mümkün değildir. Zira bun dan yaklaşık 50 sene öncesi yapılan ve bugünki adıyla TÜDEMSAŞ ve Çimento Fabri kaları, kuruldukları yıllardan günümüze kadar Sivaslının en önemli istihdam alanı ol muş sanayi tesisleridir. Ama artık bu ve bunlardan sonra yapılan özel sektöre ait11 mevcut sanayi tesislerinin Sivas'ın istihdam yükünü çekemedikleri görülmektedir. Sa nayi alanındaki bu yetersizlik neticesi kentte istihdam alanı olarak dikkati kamu hizmet leri kesimi çekmektedir. Bununla birlikte mevcut küçük sanayi kuruluşları da kentin çeşitli bölgelerinde fa aliyet göstermeleri nedeniyle hem çevre sorunlarına sebeb oluyorlar hem de bu tesisle rin gelişemedikleri, teknolojilerini yenileyemedikleri, ilde Organize Sanayi Bölgesi olma ması nedeniyle yeni yatırımlar yapılamadığından mevcut işletmelerin bir noktadan son ra Sivas'ı terk ettikleri görülmektedir. Sivas'ın bugün hem sermaye, hemde emek olarak ciddi boyutlarda bir göç soru nu vardır. Her yıl 10-15 bin kişi Sivas'tan başka bir yere göç etmektedir. En çok göç edilen İllerin başında Istanbul, Ankara, İzmir Kayseri gibi sanayinin geliştiği iller gelmek tedir. İlin iktisaden faal nüfusunun bugün için % 71'i tarım sektöründe, % 4'i sanayide, %19'si hizmetler kesiminde, % 6'sı Ticaret kesiminde istihdam edilmiştir. İl genel nüfu sunun %18'lik kısmı ise işsizdir. ilin 1990 yılı sayımlarına göre nüfusunun % 49.77'si kırda, %50.23'ü kente yaşa maktadır. Yıllık nüfus artış hızı %0 -1.06 olup nüfus yoğunluğu 27'dir. İl 1927 yılı nüfu su ile Türkiye'deki sıralamada 16. sırada yer alırken artan işsizliğin getirdiği göç nede niyle sıralaması 1990 yılında 24. sıraya düşmüştür. Sivas Sanayi sektöründe 1-9 arası işçi çalıştıran işyeri sayısı 1985 yılı verilerine göre 1043'dür. 1989 yılı verilerine göre 10-24 arası işçi çalıştıran işyeri sayısı 12 adet olup buralarda toplam 167 kişi çalışmaktadır. 25'den fazla işçi çalıştıran işyeri sayısı- da 12 olup buralarda da çalışan sayısı 4469'dur. Sanayi sektörü, Sivas Gayri Safi Milli Hasılasının % 25 olan 1 454.700.000TI'sini elde etmesine rağmen bu meblağın 1 milyar liraya yakın kısmını 1939 yılında kurulan TCDD fabrikaları ile 1943 yılında kurulan Çimento ve Keramik Fabrikası tarafından üre tilmektedir. Bu kesim için özel sektörin hissesi ise ancak 1/3 oranında olmaktadır. Bura da dikkatimizi çeken bir husus var ki o da il'de özel sektör sanayi kesimi beklenen dü zeyde bir gelişme göstermemiştir. İl ekonomik sorununu çözümünü tamamen devlet yatırımına bağlamış ve özel sektörü geliştirme noktasında ciddi gayretler göstermemiş tir. Hatta 1984 ile 1991 yılı arası Yatırım Teşvik Belgesi alan toplam 1 42 işyerinden 1985-1990 yıllları arası Fabrika, İmalathane, Atölye ve tamirhane olarak 60 adet işyeri İnşaat ruhsatı almış, aynı yıllar için toplam 19 tanesi yapı kullanma ruhsatı almıştır. Bütün bunlar bize Sivas'ta kurulan TCDD ve Çimento fabrikalarının ve kamu hiz metler kesiminin sağladığı garantili iş ve gelir, özel sektörün sanayi için gerekli çalış mayı göstermesine ve yatırım yapma cesaretine olumsuz etki yaptığını göstermektedir. Bunun için İldeki kentleşmeye sanayiden çok demografik nedenler etki etmektedir.

Ill SUMMARY In this study, in which industrilization action of Sivas through urbanization periods is observed, the historical development of Sivas with general aspects and the degre- en of the urbanization effect on the industrilization are determined. By the beginning of the first centruy, Sivas has been carrying on the characteris tics of a city and, as an important settlement area, it had been a cradle for many civiliza tion from Hittites to Ottomans in every century. It had also been carried out many im portant functions in the new Republic Period. The geological state of the ctiy had provi ded many advantages to the city. Since, the city was built up in the north of the Kızılır mak savanna, it is taking place on an important junction and this causes Sivas gain strategical features in the military area. In the 13.th century, the city Sivas had lived its most magnificant era in economic, social and cultural aspects and this situation was damaged with Timur's invasion. From time to time, although it's economic and cultural development hadreached to a top point, in the other hand, it had lived weak periods. While The city had been li ving in history such a steady situation in the beginning years of the Republic Period small industries were dominant in this period. In 1 930, with the construction of rain- way, it had been seen a development both in population and in economy. When we lo ok at the urbanization action of the city, while it was a city with the population of 26.000 in the first years of the Republic, a guick urbanization had begun and migrations from towns and surrounded cities to Sivas started with the construction of railway and ce ment factory. The speed of urbanization had been interrupted between 1940 and 1945 because of the Second World War and again started after 1948. At this point, we can identify the urbanization of the city in three category: the normal urbanization action, the urbanization beginning with the construction of the railway and cement industry, and the urbanization resulted from the new factories after 1950. Development of industrial potential and development in different sectors can be seen deary when the existing high level industrial establishments are observed. As a result of the studies on the industrial area and from the evaluation of the investment, it is seen that Sivas has a great investment potentials in different industries. But in spite of it's positive geological state, the industrilization of Sivas is weak because of the adegute substructures. As a result of this slow action, Organized Industrial Region hasIV a great importance (or Sivas. Because, it is too hand to see a big industry except a new one. The railway industry known as TÜDEMSAŞ and the Cement factory, which were established 50 years ago., are still the most important employement, industries. But, these and the ottier existing private industrial establishments can no more cover the burden ot employement. As the result ol this insufficiency in the industry, public sectors are noticed as an employement area in the city. Moreover, because the existing little in dustrial foundings are functioning in sepeareted parts of the city, they cause environ mental problems. And also, because these establishments can not develop, can'not replace their technologies with the new ones and because the abcense of the Organi zed Industrial Region, the new investments could not be seen. Finally, the existing busi nesses are leaving the city. Today, there is a migration problem of Sivas both in capital and labor power in serious levels. Ever year 10-15 thousand people have been going from Sivas to live in other cities. Migration has been given mostly to Istanbul, Ankara, Izmir and Kayseri citi es which have developing industries. % 71 of working population are employed in agri culture, % 4 in industry, % 19 in public servises and % 6 of it in trade works. % 18 of the population of administrative provience of Sivas in unemployed. According to the population census of 1990, % 49.77 of the population is living in rural area, and the rest % 50.23 in the city. While the population increase speed is %0 - 1.06, the population density is 27 person per 1000 square meters. While Sivas occupi ed 16th order in sequence in respect of the population of the year 1927, the order dec reased to the 24 th range in 1990, because of the migration resulted from the increa sing unemployement. According to the datums of the 1985, the number of sectors employing 1 to 9 worker was 10403. As to the datums of 1989 the number of sectors employing 10 to 24 person is 12 and 167 person have been working in these places. The number of workshops employing more than 25 person is to be 12 and their total personel number is 4469. Industrial sectors are covering % 25 of the Gross National outcome of Sivas being 1.454.700.000 T.L. and nearly one billion of this amount comes from the railway factory (TÜDEMSAŞ Factory of TCDD) established in 1939 and from the cement factory foun ded in 1943. Private sectors hardly takes place 1/3 of the Gross National Outcome of the city. It's being noticed that the industrial section of the private sector did' not show an expected development. Although Sivas had ever connected the solution of it's eco-nomic problems to the governmental investments and the governments could' not have taken important measurements on the point of improving private sectors. Through 142 sectors taking Investment Incitement Certificate in years 1984 to 1991, 60 had taken consruction license as factory, shop, workshop and repairing house in years 1985- 1990. In the same years, 19 of those had taken building usage permission. All these shows us that the railway factory (TÜDEMSAŞ), the Cement Factory and the guaranteed works and incomes provided by the official services had preven ted private sectors to carry out the recessary enterprices in the industrial area. All the se phenomemens have been showing a negative effect on the investment potential. Conseguently we can easily say that, more than industrilization, demographic causes have been effecting urbanization.