Türkiye`nin dış borçlerı (1960-1994)

Abstract

148 ÖZET Dış borçlanma ve borçların belli bir süre sonunda ödenmesi, gelişmekte olan ülkeler için 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren önem kazanmış bir konudur. Gelişmekte olan ülkeler, yurtiçi kaynaklan kalkınmanın sağlanması için yetersiz olduğu için, dış kaynak arayışı içine girmektedirler. Dış kaynak ihtiyacı, genel olarak, borçlanma yolu ile karşılanmaktadır. Borçların belli bir süre sonunda faizi ile birlikte ve döviz cinsinden ödenecek olması, döviz kıtlığı içinde bulunan gelişmekte olan ülkeleri dış borç krizleri ile karşı karşıya getirmiştir. Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye de aynı problemlerle karşı karşıyadır. Bu çalışmada, Türkiye'nin 1960-1994 yıllan arasındaki dönemde dış borçlanndaki gelişmeler, bu gelişmelerde etkili olan yurtiçi ve yurtdışı faktörler incelenmektedir. Ancak, 34 yıllık dış borçlanma sürecinin incelenmesine geçilmeden önce dış borçlanma konusunda teorik bir çerçeve sunulmaktadır. Türkiye, gelişmekte olan diğer ülkeler gibi, dış kaynak ihtiyacı olan bir ülkedir. Tasarruf ve döviz kıtlığı, her dönemde, ülkenin kalkınmasının önünde önemli bir engel olmuştur. Engelin aşılması amacıyla 1960-1980 arasında ithal ikamesi stratejisi uygulanmış; ancak beklenen etki gerçekleşmemiştir. Döviz kıtlığı ve buna bağlı olarak dış borçlanma, bu dönemde işçi dövizlerindeki artışa rağmen, devam etmiş ve 1980'e dış borç krizi ile birlikte girilmiştir. 1980 sonrasmda dışa dönük büyüme modeli ile döviz sorunu çözülmek istenmiş; bu amaçla daha önceki dönemin tersine ihracata büyük önem verilmiştir. Ancak dönem boyunca dış borçlanma ivme kazanarak devam etmiştir. 1960-1994 arasında dış borçlann sürekli olarak artması, öncelikle ülke ekonomisindeki yapısal sorunlardan kaynaklanmıştır. Yapısal sorunların yanında dünya ekonomisindeki dalgalanmalar ve krizler (petrol krizi gibi) de dış borç yapısı üzerinde olumsuz etkiler meydana getirmiştir. Ekonomide dış borçlanma üzerinde etkili olan temel yapısal sorunlan, yurtiçi tasarrufların yetersizliği, kronikleşen enflasyon, genişletici maliye politikaları ve kamu açıklan, ihracatın ithalata bağırnlılığının yüksek olması şeklinde sıralamak mümkündür. Dönem boyunca, sorunlar çözülemediği için, bu sorunlarla doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan dış borçlanma sorunu da çözülememiştir. Kendisi diğer yapısal sorunların bir sonucu olarak ortaya çıkan dış borçlanma belli bir süre sonunda ulaştığı boyut itibariyle gerek ekonontik ve gerekse siyasi sorunlara kaynaklık teşkil eder hale gelmiştir.

149 SUMMARY For developing countries, external debt and external debt servicing are a sub ject which gained great importance since second half of the 20th century. Developing countries are seeking for international resources, because they haven't got enough domestic resources to realize development. Necessity of resources, generally, has been obtained by international borrowing. Developing countries which have been in foreign currency-scarce have come face to face with external debt payment crises since the external debts have to be paid up with foreign currency together with their interests. Turkey, as a developing country, is face to face with the same problems. In this study, Turkey's development of external debts and domestic and external factors which are effective on these developments was studied. Before starting to 34-years borrowing process of Turkey, a theoretical frame about international borrowing has been put forward. Turkey, like other developing countries, is needing international capital. Saving and foreign currency-scarcity have always been an important difficulty for development of Turkey. To overcome this difficulty import-substitution strategy was applied between 1960-1980 but this expectancy didn't come true. Despite capital inflow from emigrants' remittances in this years foreign currency-scarce and borrowing had continued during this period (1960-1980) and debt crisis had been lived in 1980. After 1980, to solve foreign currency-scarce problem, export-oriented growth model had been chosen end great importance had been given for export on the contrary to the previous term. But international borrowing continued increasingly during 1980-1994 period. Continuous increase in external debts during 1960-1994 period has resulted from structural problems of Turkish economy. Beside structural problems, world economic conjoncture movements and crises (like petrol crisis) also affected negatively debt structure of Turkish economy. It is possible to range the basic structural problems of Turkish economy that are effective on debts are insufficiency of domestic savings, chronic inflation, expansive fiscal policies and budget deficits, high dependency of export on import. Since during that period (1960-1994) these problems couldn't be solved; external debt problem that is relative to other problems directly or indirectly couldn't be solved too. Borrowing or external debt which had come out as a result of other structural economic problems had come a source of economical end political problems in the time by its dimension.