`Hemze` ve `Hel` istifham edatlarının Kur`an-ı Kerim`de nahiv ve belagat açısından kullanımı

Abstract

ÖZET `Hemze(î)` ve `hel(>)`, soru edatları içerisinde `harf` kategorisinde kabul edilen ve Türkçe'deki -mi soru ekinin karşılığı olan iki soru edatıdır. Anlamlan aynı olmakla beraber hemze, nahiv(sentaks) ve belagat açısından hel'e göre bir çok ayrıcalık ve üstünlüğe sahip bulunmaktadır. Bunların en başta geleni, hel yalnızca tasdik tabir edilen cevabı ancak `evet` veya `hayır` şeklinde verilebilen sorularda kullanılırken; hemze hem tasdik hem de tasavvur olarak adlandırılan tanımlayıcı soru tiplerinde kullanılabilmektedir. Bu yüzden, hemze Kur' an' da 463, hel İse 93 yerde mevcuttur. Yine, hel yalnızca olumlu cümlelerden önce gelirken; hemze olumlu-olumsuz her çeşit cümleden önce bulunabilmektedir. Hel ve diğer soru edatları, bağlaç harfleri olan 3, w> ve p den sonra gelmesi gerekirken; hemzenin bu harflerden önce gelmesi zorunludur. Soru edatları, temel işlev olarak `bilinmeyen bir şey hakkında bilgi edinme` amacıyla kullanılan yapılardır. Ancak zaman zaman bu asıl işlevi dışına muhtelif maksatlarla^ bilinçli olarak çıkarılmak suretiyle, bilinen şeyler hakkında da kullanılmaktadır. Böylece, soru yapılarıyla takrîr(muhataba itiraf ettirme), inkâr(iddiasını yadsıma, kabullenmeme), taaccüb(şaşırma), tehvîl(korkutma), tehekküm(alay etme), emir, tehdit vb. anlamlar ifade edilebilmektedir. Hemzenin, klasik eserlerde tasnif edilerek örneklendirilmiş olan soru edatlarına ait kırk kadar değişik anlamdan 25'i, hel'in ise 8'i için kullanıldığı görülmektedir. Hemze ve hel içeren toplam 556 soru cümlesinin 3/4'ü Mekke'de indirilen, geriye kalanlar ise Medine'de indirilen ayetlerde yer almaktadır. Mekke döneminde Allah'ın varlığı ve birliği, peygamberler, melekler ve Ahiretin inkarı çok daha yoğun yaşandığından, bu inkar, iddia ve yalanlamaları etkili bir şekilde çürütme amacı bunun en önemli sebebi olmalıdır. Hemze'li soru cümleleri -ister gerçek som isterse başka anlamlan amaçlamış olsunlar- c^nemli bir ortak özellik taşırlar: Hemzeden hemen sonra gelen kelime, hangi görevde olursa olsun, soru edatının asıl hedefi ve konusudur. Tüm kaynaklar bu konuda ortak görüştedir. Ne yazık ki, soru cümlelerini çevirirken Türkçe meallerin, bu kadar açık ve neredeyse kanunlaşmış bir prensibi umursadıklan söylenemez.

II ABSTRACT `Hemze` and `hel`, which are accepted in `letter` category within interrogative prepositions and are the equivalances of Turkish `-mi` interrogative affix, are two interrogative prepositions. Despite of their alike meaning-relation, `hemze` has a lot of prerogatives and outstandingness from point of view of syntax and eloquence in respect of `hel`. One of the most prominent examples of them is: While `hel` can solely be used in tasdîk-aimed interrogatives, whose answers are merely `yes` and `no`; `hemze` can both be used in either `tasdik` or modifying -that can be named as `tasavvur`- interrogative types. Owing to this reason, `hemze` takes part in 463, and `hel` in 93 jdiscrepant parts of the Qur'an. Furthermore, `hel` only precedes affirmative sentences, where as `hemze` can precede both any sort of negative and affirmative sentences. Besides, as another differentiation, `hel` and other interrogative prepositions are necessarily subsequent to the linking letters of j, ^> and p, while `hemze` is bound to precede these letters. Interrogative prepositions, as a basic funtion, are the structures that are used for the purpose of `obtaining information about something unknown`. However, by putting aside its crucial funtion intentionally with diverse purposes, they have been used with respect to known things too. Thus, following meanings can be expressed with interrogative structures: Takrîr(make subject acknowledge), inkâr(denial), taaccub(bewilderment), tehvîI(to frighten), tehekkiim(mocking), order and threat. It has been noticed that `hemze` is used for 25 meanings, `hel` is used for 8 meanings of nearly 40 various meanings relating to interrogative prepositions which are examplified and classified in classical works.Ill Four-third of totally 556 interrogative sentences that include `hemze` and `hel` appear in the verses announced in Mecca, and the rest is ones in Medina. For the denial of God's existence and unity, prophets, angles and Ahiret was intensively experienced throghougt the Mecca period, the purpose of the refutation of these aforementioned denials, claims and false declorations affectively should be the most prominent reason of this extensive usage. Interrogative sentences with hemze, whether they are true questions or they are aimed to be used in different meanings, have a significant characteristic. The world immediately subsequent to hemze, no matter what funtion it's aimed to use, is the primary goal and topic of the interrogative preposition. All the references 'do' agree with this idea. However, it's unsurmountable to pronounce that Turkish translations notice such a clear and even legalized principal.