Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda kamu görevlilerinin sosyal güvenliği

Abstract

Başlangıcı insanların toplu olarak yaşadığı ilk dönemlere kadar uzanan sosyal güvenlik, modern manada sistemli bir uygulama olarak, toplum hayatına 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren, sanayi devrimini yaşayan ülkelerde ortaya çıkan, endüstrileşme hareketleri ile girmiştir. Sosyal güvenlik çağdaş toplumlarda bireyleri, varılan belirli bir üretim teknolojisinin sonucu olarak, toplumun sosyo - ekonomik yapısında ve ilişkilerinde ortaya çıkan çeşitli nedenlerin olumsuz etkilerine karşı korumak ve geleceğe yönelen zaman doğrultusu içinde güvenliklerini sağlamak amacını güden bir kurum olarak ortaya çıkmaktadır. Anayasamızın 60. maddesinde bu konu şu şekilde belirtilmiştir. `Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.` Türkiye'de sosyal güvenlik sistemi temelde TC Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu ve Bağ-Kur olarak üçe ayırabileceğimiz kuruluşlara dayandırılmıştır. Osmanlılar döneminde sosyal güvenlik kurumu; fitre, zekat ve dinsel görevlerin yanı sıra bütün ülkeyi kapsayan vakıflar sistemi üzerine oturtulmuştur. Türkiye'de çağdaş anlamda ilk sosyal güvenlik kuruluşu emeklilik hakkının gerçekleştirilmesi biçiminde, 1866 yılında Askeri Tekaüt Sandığı ile başlamıştır. 1881 yılında sivil memurlar için bir emekli sandığı kurulmuş ve 1909 tarihli kanunla da sivil ve askeri hizmet emekliliğini kapsayan iki ayrı sandığın kurulması öngörülmüştür. 1930 yılında 1683 sayılı Askeri ve Mülki Tekaüt Kanunu ile kesenek esasına dayanan sandık sistemi yerine, emekli, dul, yetim aylıklarının hazineden ödenmesine dayanan bütçe sistemine geçilmiştir. Bu sistemin kapsamı sınırlı olup, yalnızca bütçe ve katma bütçeye bağlı kuruluşlarda çalışan memurları kapsamaktaydı. Yukarıda değinildiği gibi kapsamın dar oluşu devlet bankaları, iktisadi kamu kuruluşları, özel idareler ve belediyelerin özel kanunlarla ayrı ayrı emekli sandıkları kurmaları sonucunu doğurmuştur. Bu şekilde çok çeşitli emeklilik sistemlerinin yanyana yürütülmesi, yer değiştiren memurların emeklilik statüsününtespiti ve benzeri konularda güçlüklere yol açmış, diğer yandan hazineden aylık alanların süratle artması, bu ödemelerde zorluk yaratmaya başlamıştır. Bunun sonucu olarak, 1946 yılından itibaren 1683 sayılı Kanun'a tabi olan memurların maaşlarından emeklilik keseneği alınmaya başlanmıştır. 1949 yılında 5434 Sayılı Kanun' la TC Emekli Sandığı kurularak, genel ve katma bütçeli kuruluşlardan aylık alanlarla, daha önce özel kanunla kurulmuş kimi sandıklara bağlı olanlar, Emekli Sandığı kapsamına alınmıştır. Emekli Sandığı, çalışmalarına 1.1.1950 tarihinden itibaren başlamıştır. Amacı; devlet memur ve hizmetlerinin emeklilik haklarını gerçekleştirmek olan Emekli Sandığı'nın, 5434 Sayılı Kanun'a göre ilgililere sağladığı haklar şunlardır: Emekli aylığı, görev malûllüğü aylığı, adi malûllük aylığı, dul ve yetim aylığı, emekli ikramiyesi, toptan ödeme ve kesenek iadesi. 1950 yılından günümüze kadar geçen zaman içerisinde çeşitli kanunlarla Sandığa tabi personelin kapsamı genişletilmiş ve Sandığın görevleri ile sağladığı hizmetlerde çok önemli artışlar olmuştur. Nitekim Emekli Sandığı kendi mensuplarının sosyal güvenlik garantisinin sağlanması yanında başta 2022 sayılı Kanun kapsamında verilen aylıklar olmak üzere, kamu sosyal güvenlik harcamaları çerçevesinde belirli kesimlere verilen gelir ve aylıkların ödenmesi ile ilgili idari işlemleri de yürütmektedir.

m SUMMARY Social security, beginning of which dates back to the period when humans started to live as community first time, has entered the social life as a modern and systematic practice with arrival of industrialisation movement in the countries which lived through the industrial revaluation after the last quarter of the 19th century. The social security system in Turkey is composed of three different major organisations, namely, the Social Insurance Institution, the Government Employees Retirement Fund. And Bağ-Kur. In Ottoman society, alms, `fitre`, `zekat` and similar religious practices along with the countrywide system of foundations constituted the institutions of social security organisation in the modern sense, the Military Retirement Fund, was set up in 1866 with the intention of establishing a retirement benefit system for those in the military service. In 1881 a retirement fund for civil servants was founded and the law dated 1909 initiated the establishment of two separate funds for military and public service retirement. In 1930 a system of benefits was based on paying pensions out of the general budget instead of adopting a contributory fund. This system was limited in extend and only included civil servants who worked in government institutions attached to the general and annexed budgets. This restricted coverage resulted in the establishment of many separate social security funds by special laws for banks, state economic enterprises, local administrations and municipalities. The different systems of retirement which existed side by side led to many difficulties in the determination of the retirement status of civil servants who changed their jobs, etc. On the other hand the increase in pensioners who received their pensions from the budget created payment problems for the government budget. Beginning with 1946 a system was established in which contributions were deducted from the salaries of civil servants who sere covered by Law No. 1683. In 1949 the Government Employees Retirement Fund was established by Law No. 5434 extending coverage over civil servants in government institutions attached to the «.ı-essarsss? <ONIV general and annexed budgets and public employees covered by certain other retirement funds which were previously under special laws. The Government Employees Retirement Fund started operations on January 1, 1950. The Government Employees Retirement Fund, founded with the aim of providing social benefits within a retirement system for government employees, entitles the contributors to the following benefits in accordance with Law No. 5434: Retirement pension, job disability pension, disability pension, survivors' pension, retirement bonus, death grant marriage bonus, lump-sum payment and repayment of contribution. Since 1950 the range of the stuff who are the members of the retirement fund has been considerable amount of increase in the services it provides. Besides providing the social security guaranty to its members the retirement fund also executes the administrative transaction about the salaries, paid under the scope of the law 2022 and the payments, incomes which are paid to certain people under the framework of public security expenditure.