Osmanlı Devletinin son döneminde modern ulus devlete yönelik girişimler

Abstract

ÖZET Avrupa'da modern ulus devlet yapılarının yükseldiği 19. yüzyıl, Osmanlı devleti için `icab-ı asra intibak` denen sürecin sıkıntılarının her geçen gün arttığı bir `en uzun asır`dır. Bu `en uzun asır` İçin; siyasal tarih yazınında, birbirinden kopuk ve bütüncül bir amaç gütmekten uzak bir modernleşme süreci tablosu çizilir. Bu çalışma, yüzyılın son çeyreğinde modernleşme sürecindeki bu bütüncül bir amaç eksikliğinin ortadan kalktığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel savı; Sultan II. Abdülhamit döneminin tıpkı çağdaşı devletlerde olduğu gibi; idaresi altındaki tüm insanlar üzerinde, yeni teknolojik ve siyasal araçlarla ciddi bir ideolojik koşullandırma süreci içine girildiğidir. Modern ulus devlet yapılarının kullandığı; dil, ulaşım teknolojilerindeki yeni gelişmeler, bürokrasi, eğitim ve değişik sembolik araçlar sultan II. Abdülhamit için de vaz geçilmez araçlar halini almıştır. Bu yönüyle Cumhuriyet kadrolarına önemli bir miras ve kolaylık sağlanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde önce Avrupa'da modern ulus devletlerin gelişim süreçleri, modern devlet, ulus ve ulus devlet gibi kavramlar tanımlanmış; ardından bu yeni devlet algılayışının temel hedefi olan yönettiği insanların tamamına ulaşma ve onları biçimlendirme amacı için kullandığı araçlar hakkında bilgi verilmiştir. İzleyen bölümler; modem ulus devletlerin kullandığı bu araçların, Sultan II. Abdülhamit dönemi Osmanlı Devleti'nde de aynı amaçla kullanıldığını ve bu dönemde tüm tebaaya ulaşarak onları bilgilendirme ve biçimlendirmenin amaçlandığını ortaya koymaya ayrılmıştır. Resmi ve sade bir dil, eğitim, bürokrasi, kara ve demiryolu, posta, telgraf ve gazete gibi önemli araçların bu süreçteki kullanımı ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Son bölümün konusu ise; devletin imajının korunması ve yüceltilmesi amacına hizmet etmek üzere yararlanılan sembolik araçlar konu edinilmiştir. Bu anlamda önce dönemin basını taranmıştır. İkinci bir önemli kaynak ise; arşiv belgeleri olmuştur. Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde Yıldız Esas Evrak ve Defterleri, Sadaret Hususi ve Resmi Maruzat Evrakı ile Hususi İradeler başta olmak üzere Nafia, Dahiliye ve Maarif İradeleri taranmıştır.

ir ABSTRACT While modern nation states were on the rise in the 19th century in Europe, Ottoman Empire was suffering from the difficulties caused by its struggle to adopt new forms of political standards of the time, a process that proved to be `the longest century` for the state. To date, in the literature of the political history, this longest century has not been systematically studied yet. The available literature is neither wholistic nor theoretically integrated. The aim of this dissertation is to study the modernization process of the Ottoman Empire in the last quarter of the 19th century with a focus on how to understand the purpose and the meaning of the reforms. The main argument of the study is that in the time of Sultan Abdulhamit II, as with the contemporary state of his age, the reform process aimed to create ideological homogeneity among the subjects of the Empire by using new political methods as well as employing new technological means. Thus, in order to create a modern nation state, Sultan Abdulhamit invariably used official language, new communication technologies, centralized bureaucracy, educational institutions and some other symbolic means. Political and social modernization undertaken in this time greatly facilitated Republican Turkey's dramatic reforms in the early years of the 20th century. The first chapter of the study introduces some basic concepts related to modern nation state and examines the evolution of the nation state structures in Europe. Specifically, the way in which how states shape their peoples' lives and the means used by the sates in order to create a nation is discussed. The subsequent chapters deal with he developments in the time of Sultan Abdulhamit II with regard to how policies have been designed to reshape the subjects and which means have been specifically used for state penetration to the communities that were living in the remote parts of the Empire. Particularly the roles of the official state language, education, centralized bureaucracy, postal services and newspapers in creating a new nation were individually evaluated. Finally in the last chapter, symbolic means that was used to create a new image of the state was examined. The newspapers of the time, related archival materials in the Primer Ministry and Ottoman Archives as well as Yıldız Palace Records (Yıldız Esas Evrak ve Defterleri, SadaretHI Hususi ve Resmi Maruzat Evrakı) and Public Works, Interior and Educational ministry papers and reports were researched in detail.