Sebeb-i nüzul bağlamında Sahabeye atıfta bulunan ayetlerin tahlili ve değerlendirilmesi

Abstract

ÖZET Hz. Peygamber (S) ile mü'min olarak görüşen ve mü'min olarak ölen kimseye sahâbî denilmiştir. Kur'ân'ın ve Sünnet'in anlaşılmasında ve sonraki nesillere aktarılmasında çok önemli bir misyonu hakkıyla yerine getiren sahabe, İslam kültür ve geleneği açısından vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bu sebeple sahabe, söz konusu kültür ve geleneğin temel unsurlarını oluşturan Tefsir, Hadis, Fıkıh, Kelam ve Tasavvuf gibi çeşitli İslanıî disiplinlerce ele alınmışlar ve kendi perspektiflerinden değerlendirmeye tabi tutulmuşlardır. Kur'ân-ı Kerîm'in çeşitli ayetlerinde İslam dini açısından hiç kuşkusuz çok özel bir konumu olan sahabeye atıflar yapılmış, onların şahsında ferdi ve toplumsal davranışlara yönelik ahlâkî prensipler ifade edilerek insanlara bir hayat modeli sunulmuştur. Kur'ân-ı Kerîm'de ismi ile kendisine atıfta bulunulan tek sahâbî Hz. Zeyd b. Harise' dir. Kur'ân-ı Kerîm, sahabenin etkin roller aldığı ve Hz. Peygamber (S)'in yaşadığı dönemde vuku bulan savaş hadiselerinde göndermelerde bulunmuş, her hadisenin kendi özel şartlarına uygun ibret alınacak taraflarını dile getirerek bütün zamanlarda ve mekanlarda geçerli olan evrensel değerleri anlamlı bir şekilde muhataplarına telkin etmiştir. Kur'ân'ın sahabeye yaklaşımı, diğer bütün muhataplarına olduğu gibi insan merkezlidir. Sahabe, Kur'ân'da her şeyden önce Kur'ân'ın muhatabı olan her insan gibi Allah katında eşit derecede sorumluluğa tabi tutularak iman, ahlak ve davranış boyutunda övülmüşler yahut yerilmişlerdir. İnsan olmanın gereği olarak birbirlerinden farklı iman ve ahlak seviyesine sahip olan dolayısıyla, farklı davranış tezahürleri sergilemiş olan sahabe bizzat bu bağlamda Kur'ân'da farklı statülerde değerlendirilmişlerdir.

ABSTRACT A man was called sahabi who had relations with Prophet Muhammad (peace be upon him) as a believer and then died as a believer. Şahaba (the companions of the Prophet) who fulfilled a very important mission in the understanding of the Qur'an and Sunna and in their transformation to the subsequent generations have got an inevitable importance from the angle of the Islamic culture and tradition. That is why, Şahaba were handled by different Islamic disciplines like Tafsir, Hadith, Fiqh, Kalam and Tasavvuf forming the fundamental elements of the mentioned culture and tradition and they were evaluated by these disciplines from their own perspectives. In the various verses of the Qur'an there are save attributions to şahaba, who have a special situation in Islam undoubtedly, and a life model that embodied in their personalities as moral principles is presented to humanity. The only sahabi, who was referred to in the Qur'an, is Zayd Ibn Haritha. Qur'an made some references to the events of war that broke out during the life period of the prophet and at which Şahaba took efficient roles. In this context, the Qur'an mentioned the important sides of these events to consider, and inculcated the universal values valid every place and every time to the addressees. The approach of the Qur'an to the companions of the prophet is human- centered such as its approach to the other people. Şahaba are subjected to the equal responsibility in the presence of Allah like other people who are the addressees of the Qur'an, and so they were praised or belamed for their deeds from the angle of the Islamic belief and moral values. Because Şahaba had various levels of belief and moral structure among themselves, they staged different behaviours, and so they were appreciated in the Qur'an on various levels.