İbn Rüşd`de insan hürriyeti

Abstract

ÖZET İbn Rüşd'ün insan hürriyetine bakışını incelediğimiz bu çalışma, giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde, hürriyet problematiğini; hürriyetin kaynağını, temel unsurlarını ve sınırlarını ele alarak, insan hürriyeti üzerine yapılan spekülasyonlara ve bunların kritiğine yer verdik. Birinci bölümde, İbn Rüşd'ün insan hürriyeti anlayışında nerede durduğunu belirlemeye yardımcı olması amacıyla, İslam felsefesinde ve kelâmında insan hürriyetinin nasıl işlendiğini ele aldık. İkinci bölümde, insan hürriyeti anlayışında İbn Rüşd'ün dinî ve felsefî kaynaklarım ele alarak, onun bu konuda hem dinî nasslardan, hem de Aristo felsefesinden beslendiğini göstermeye çalıştık. Üçüncü bölümde, İbn Rüşd'ün insan hürriyeti anlayışının kendisine dayandığı temel felsefî görüşlerini ortaya koymaya çalıştık. Onun özellikle bilgi ve akıl nazariyesinin, tabiî sebeplilik nazariyesinin, âlemin zorunluluğu tezinin, tabiat anlayışının, din ve felsefeyi uzlaştırmaya çalışan özel tutumunun, geliştirdiği insan hürriyeti anlayışında büyük etkisi görülmektedir. Dördüncü bölümde, İbn Rüşd'ün insan hürriyeti problemini nasıl değerlendirdiğini inceledik. İbn Rüşd, insan hürriyetini işlerken hem naklî ve hem de aklî delillere yer vermiş; bunların hem kendi içlerinde, hem de aralarındaki çelişkileri gidermeye çalışmıştır. İnsan hürriyetine yaklaşımlarında kelamcılara, özellikle Eş'arîlere ciddî eleştiriler getirmiş ve onlarm çözümlerine karşılık kendi felsefî tutumu doğrultusunda geliştirdiği, özellikle sebeplilik ilkesiyle temellendirmeye çalıştığı çözümünü önermiştir. İbn Rüşd, geliştirdiği bu çözüm şekliyle daha ziyade determinist bir tutum sergilemekte ve insan hürriyetinin ancak determinasyon düzleminde mümkün ve anlamlı olduğunu göstermeye çalışmaktadır. O, geliştirdiği çözüm şeklinin hem nasslarda bulunan, hem de aklen söz konusu olan çelişkileri ortadan kaldırdığı kanaatindedir. İbn Rüşd, kötülük problemi ve teodise meselesi bağlamında da insan hürriyetini temellendirmeye çalışmaktan geri durmamıştır.

SUMMARY The study which we have examined Ibn Rushd's view of the human freedom, consists of introduction and four chapters. In the introduction chapter, we have included speculations which are done about the human freedom and their critiques by considering the problematic of freedom; its origin, its basis factors and its limits. In the first chapter, we have included how the human freedom has been discussed in Islamic philosophy and Islamic theology with the aim of determining where Ibn Rushd is in understanding of the human freedom. In the second chapter, we have tried to show that Ibn Rushd had been utilized from both religious dogmas and Aristo philosophy about the human freedom by including his religious and philosophic origins about his understanding on this subject. In the third chapter, we have tried to put forward that Ibn Rushd's understanding of the human freedom which is based on his views of basis philosophy. Especially his theory of the reason and knowledge, theory of natural causalite, his thesis the universe's necessity, his understanding of natura, his special attitude that aims to reconcile religion and philosophy have seen a great effect on the understanding of the human fredom that he had developed. In the fourth chapter, we have examined how Ibn Rushd had evaluated the problem of the human freedom. While Ibn Rushd was discussing the human freedom, he used both transported and mental proofs, he had tried to remove the contradictions which were both in oneself and between each other. In his approach to the human freedom, he had criticized Islamic theologians especially Asharies and he had suggested his solution that he had developed in the context of his attitude of philosophy and especially he had tried to fix it with the principle of causalite against their solutions. Ibn Rushd mostly exhibited a determinist attitude and tried to show that the human freedom is possible and meaningful only in determination plane. He believes his form of solution would remove the contradictions which were both in dogmas and by reason. Also Ibn Rushd didn't abstain from trying to fix the human freedom in the context of the problem of wickedness and the problem of theodise.